Iqtisodiy xavfsizlik

Tahlilda o’rtacha geometrik miqdorlardan odatda o’sish surhatlarini o’rganishda keng foydalaniladi.

Mahsulot hajmining o’sish sur’atlari

CHoraklar	I	II	III	IV
O’sish surati	1,08	1,12	1,15	1,17

1. 
   Иқтисодий элементлари бўйича ишлаб чиқариш харажатлари таҳлили
   

Кўрсаткичлар	Ўтган йил		Ҳисобот йили		Ўсиш даражаси, %	Фарқи (+ , -)
	сумма, минг сўм.	таркиби, %	сумма, минг сўм	таркиби, %		Сумма, минг сўм.	таркиби, процент даражаси
Моддий харажатлар	434236	80,25	539694	78,66	124,29	+105458	-1,59
Меҳнат хақи харажатлари	63014	11,64	79500	11,59	126,16	+16486	-0,05
Ягона ижтимоий тўлов	22641	4,18	28012	4,08	123,72	+5371	-0,10
Амортизация	7194	1,33	9214	1,34	128,08	+2020	+0,01
Бошқа харажатлар	14046	2,60	29659	4,33	211,16	+15613	+1,73
Жами харажатлар	541131	100,00	686079	100,00	126,79	+144948	-
Ишлаб чиқариш хажми	572668	-	717416	-	125,30	+144748	-
Бир сўмлик маҳсулотга, (сотилган маҳсулотга) тўғри келадиган ишлаб чиқариш харажатлари ж хар /и.ч.х	0,9449	-	0,9563	-	101,2	+0,0114	-

• 
  Хулоса: таҳлил натижалари шуни кўрсатадики корхонада ишлаб чиқариш харажатларининг жами ўзгариши 144948 минг сўмга ёки 26.79 фоизга ўсганлигини кўриш мумкин.
  
• 
  Энг юқори ўзгаришлар моддий харажатлар (10548 минг сўм ёки 24.29 %), меҳнат хақи харажатлари (16486 минг сўм ёки 26.16 %) қаторига тўғри келади. Албатта иш хақидан ажратмалар қаторига ҳам меҳнат ҳақи ўзгаришига мос равишда ошиб боради.
  
• 
  Ишлаб чиқариш харажатларининг вертикал таҳлилдан кўринадики жами ишлаб чиқариш харажатлари таркибида моддий харажатлар салмоғи энг юқори нормани ташкил этган.
  
• 
  Бир сўмлик маҳсулотга қилинган ишлаб чиқариш харажатлари ўтган йилга нисбатан 1.2 % га ёки 1.14 тийинга ўзгарган.
  

Ishlab chiqarish xarajalarini kalkulyatsion moddalari bo’yicha tahlili.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish xarajatlarini rivojlantirish maqsadida buxgalteriya hisobi va hisobotida uning yo’nalishlari bo’yicha guruhlarga ajratish maqsadga muvofiqdir:
Xarajatlarning iqtisodiy elementlari bo’yicha;
Xarajatlarning kalkulyatsion moddalari bo’yicha.
Xarajatlarni elementi bo’yicha guruhlarga ajratishdan maqsad ularni strukturasi, dinamikasini nazorat qilishdan iborat.
Ko’rsatkichlarni taqqoslash orqali jonli mehnat bilan boshqa xarajat turlarini nisbati, ishlab chiqarish zaxiralarini normalashtirish va tahlil etish, oborot mablag’larini tezligini aniqlash va milliy daromadni hisoblash imkoniyati tug’iladi.
Xarajatlarni elementlari bo’yicha tahlil natijalariga muvofiq material sig’imi, mehnat sig’imi va fond sig’imi darajalari bo’yicha tannarxni pasaytirish imkoniyatlarini aniqlash mumkin.
Tahlil etishda jami xarajatdagi har bir xarajat elementning tutgan salmog’i aniqlanib, o’tgan yildagisi hamda smetadagi ko’rsatkichlar bilan taqqoslanadi va bu ko’rsatkichlarni o’zgarish sabablari aniqlanadi.
Mahsulotlarning ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlari tarkibini iqtisodiy elementlari va moddalari bo’yicha quyidagi tarkibda berish mumkin.
Ishlab chiqarish xarajatlarini iqtisodiy elementlari va kalkulyatsion moddalari bo’yicha o’rganish quyidagicha farqlanadi, ya’ni, bo’limlar va korxona bo’yicha jami xarajatlar faqat iqtisodiy elementlari bo’yicha o’rganiladi, mahsulotlar turi va turkumi bo’yicha esa ishlab chiqarish xarajatlari kalkulyatsiya moddalari asosida ko’rib chiqiladi. Tahlil etishda ishlab chiqarish xarajatlarining jami o’zgarishi va uning tarkibi bo’yicha o’zgarishlari mutloq va nisbiy jihatdan o’rganiladi. Nisbiy jihatdan o’rganishda har bir turkum xarajat moddasi yoki elementining jami ishlab chiqarish xarajatlari tarkibidagi salmog’iga baho beriladi.

Faoliyat turlari bo‘yicha xarajatlar quyidagi turlarga ajratiladi:

- ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) xarajatlari;
- tijorat xarajatlari;
- boshqaruv xarajatlari.
Asosiy faoliyat turi sifatida mahsulot ishlab chiqarish va tushumning eng yuqori ulushiga ega bo‘lgan faoliyat turi belgilanadi.
Kalkulyatsiya moddalari bo‘yicha tahlil. Mahsulotlarning ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlari tarkibini iqtisodiy elementlari va kalkulyatsiya moddalari bo‘yicha quyidagi tarkibda berish mumkin.
Korxona bo‘yicha jami xarajatlar faqat iqtisodiy elementlari bo‘yicha o‘rganiladi. Mahsulotlar turi va turkumi bo‘yicha ishlab chiqarish xarajatlari kalkulyatsiya moddalari bo‘yicha o‘rganiladi. Tahlil etishda ishlab chiqarish xarajatlarining jami o‘zgarishi va uning tarkibi bo‘yicha o‘zgarishlari mutlaq va nisbiy jihatdan o‘rganiladi.
Korxonada moddiy xarajatlar reja tannarxiga nisbatan 7 794 ming so‘mga, nisbiy ifodada 12,2%ga kam sarflangan, jami reja tannarxida moddiy xarajatlar o‘zgarishining salmog‘i 3,38%ga teng bo‘lgan. Ish haqi va ish haqidan ajratmalar reja tannarxiga nisbatan 6 752 ming so‘mga, nisbiy ifodada 3,32%ga kam sarflangan. Mahsulotning reja tannarxi 11 424 ming so‘mga kam bo‘lgan, nisbiy ifodada mahsulotning to‘liq tannarxi 12,2%ga arzonlashtirishga erishilgan. Bu o‘zgarishlarni albatta ijobiy deyish mumkin.


3.

№	Ko’rsatkichlar	SHartli belgi	O’tgan yil	Hisobot yil	Farqi (+;-)	O’sish surati, %
	Mahsulot bahosi, so’m	X	36 00	32 00	-400	-11.11
	Mahsulot miqdori, dona	Y	240	280	40	16.67
	Mahsulot hajmi, ming so’m	U	864	896	52	6