Iqtisodiy xavfsizlik

4-rasm. Tijorat banklarining kredit qo’yilmalari dinamikasi (mlrd.so’m) ⁶

Quyidagi jadval ma’lumotlari orqali respublikamiz bank tizimi rivojlanishini tavsiflovchi indikatorlarga baho beramiz. (4-jadval).

2-jadval
O’zbekiston Respublikasi bank tizimining rivojlanishini tavsiflovchi ko’rsatkichlar dinamikasi⁷, mlrd. so’m

№	Ko’rsatkichlar	2017	2018	2019	2020	2021
1.	Tijorat banklari umumiy kapitali	19 992,8	24 231,1	52 466,8	58 162	70 191
2.	Tijorat banklari umumiy depozitlari	59 579	70 001	91 009	114 747	156 190
3.	Tijorat banklari umumiy kreditlari	52 611	110 572	133 751	211 581	276 975
4.	Tijorat banklari umumiy aktivlari	84 075	166 632	214 420	272 727	366 121

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2017-2021 yillarda respublikamiz tijorat banklarining umumiy kapitali va depozitlarining miqdori yuqori o’sish sur’atlariga ega bo’lgan. Bu esa, o’z navbatida, tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar hajmining o’sish tendentsiyasini yuzaga keltirgan. Natijda, tahlil qilingan davr mobaynida respublikamiz tijorat banklarining umumiy aktivlari yuqori sur’atda (4,4 marta) o’sgan. Ya’ni bank kreditlari mamlakatimiz tijorat banklarining aktivlari hajmidagi salmog’i birinchi o’rinni egallaydi. 2022 yilning 1 yanvar holatiga, O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari aktivlarining umumiy hajmida kreditlarning salmog’i 75,7 foizni tashkil etdi. Banklardagi omonatlar hajmining oshishida aholi real daromadlarining o’sishi hamda bank tizimining barqarorligi asosiy omil bo’lgani holda, banklardagi omonatlarning to’liq qaytarilishi davlat tomonidan kafolatlanganligi va ulardan olinadigan foiz daromadlari soliqdan ozod etilganligi bank depozitlarini qulay, xavf-xatarsiz va barqaror daromadli moliyaviy instrumentga aylantirdi.

Bugungi kunda mamlakatimizda zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalanuvchilar, jumladan, bank hisobvaraqlarini masofadan boshqarish tizimlaridan (bank-mijoz, internet-banking, mobil-banking, SMS-banking) foydalanuvchilar soni ham ortib bormoqda. Bank hisobvaraqlariga masofadan xizmat ko‘rsatish tizimlari – bu mijozning masofadan bergan topshiriqlariga asosan(bankka kelmasdan) bank xizmatlarini taqdim etish texnologiyalaridir.
2021 yilning 1 yanvar holatiga masofaviy xizmat ko‘rsatish tizimlaridan foydalanuvchilar soni 14,5 mln. tani tashkil etib, ushbu ko‘rsatkich 2020 yilning mos davriga nisbatan 4,3 mln. taga yoki 43 foizga oshdi.
Bugungi kunda banklarning mobil ilova dasturlarida jismoniy shaxslar uchun barcha bazaviy bank xizmatlari, jumladan, to‘lovlarni amalga oshirish, bank kartasini bloklash (blokdan chiqarish), mikroqarz (kredit) olish, onlayn omonatlarni rasmiylashtirish, onlayn konversiya) joriy etilgan.
Bundan tashqari, karantin cheklovlari sharoitida aholiga qulaylik yaratish maqsadida banklarning mobil ilovalari (veb-saytlari) orqali bank kartalarini olish (ochish) uchun aholi tomonidan onlayn ravishda buyurtmalarni taqdim etish hamda buyurtma olinganidan so‘ng bank kartalari emissiya qilinib, zarur identifikatsiya asosida mijozga uning yashash manzili bo‘yicha yetkazib berish mexanizmi joriy etildi.
2020 yilda jismoniy shaxslar tomonidan banklarning mobil ilovalaridan foydalangan holda amalga oshirilgan onlayn konversiya amaliyotlari – 13,6 trln. so‘m, kreditlarni so‘ndirish – 10,9 trln. so‘m, onlayn mikroqarzlar – 5,8 trln.so‘m, onlayn depozitlar – 4,2 trln. so‘mni, hamda boshqa to‘lovlar (budjet, kommunal, aloqa to‘lovlari va boshqalar) – 1,6 trln. so‘mni tashkil etdi.⁸
Plastik kartochkalar yordamida to‘lovlarni amalga oshirish uchun tegishli apparat va dasturiy ta’minot bo‘lishi lozim. Ana shunday elementlardan biri terminal hisoblanadi.
Bank tomonidan aholiga plastik kartochkalar orqali xizmat ko‘rsatishni taklif qilish orqali naql pulsiz hisob-kitoblar hajmini oshirishga, jismoniy shaxslarning pul mablag‘larini bank aylanmalari orqali o‘tishni qo‘shimcha rag‘batlantirish masalalariga jiddiy e’tibor qaratilmoqda.