Iqtisodiy va

si nazariyasiga o ‘xshab ketadi. Faqat m uallif bu g‘oyani ko‘proq sotsial geografiya bo'yicha ishlab chiqqan.

Chindan ham, jahon taraqqiyoti, dunyo xo'jalik tizimi- ning rivojlanish tarixi fan-texnika yutuqlari, ilmiy yangiliklar va kashfiyotlar, innovatsiyalar, texnologik determinizm bilan bog'liq. Tarix n u q tai- n azarid an yondashilganda, jahon xo‘jaligi rivojlanishida ma'lum sikllarni ajratish mumkin. Bu davr yoki sikllar yangi kashfiyotlarning ixtiro etilishi, tatbiq etilishi, tarqalishi va ularning o‘rniga boshqa innovatsiya- lam ing kelishi bilan belgilanadi.

Maxsus adabiyotlarda amerikalik U. Rostouning (XX asr, 58-60-yillar) iqtisodiy rivojlanishning bosqichlari, stadiyalari, rus iqtisodchisi N .D . Kondratyevning 30 -yillarda ilm iy- texnika o ‘zgarishlariga asoslangan «uzun to ‘lqinlar» nazariyasi mavjud. Shuningdek, amerikalik olim R. Vernonning (XX asr o ‘rtalari) eksport tovarining hayot sikli to ‘g‘risidagi g‘oyasi ham yangiliklarning diffuziyasi va texnologik determinizm bilan bog‘liq.

Diffuziya (fizik atama bo‘lib), singish va tarqalish xusu- siyatiga ega bo‘lgan holatdir. Birinchisida yangilikning ama- liy tatbiq doirasi asta-sekin singib boradi, ikkinchisida esa bu birin-ketin sodir bo‘ladi, yangilik biridan ikkinchisiga ko‘chadi. Xuddi shu xususda amerikalik iqtisodchi M . Porter- ning (1993) markazdan chetga kashfiyotlarning, yangi texno- iogiyalarga asoslangan ishlab chiqarish tarmoqlarining ko‘chi- shi, bir mamlakatdan ikkinchi, uchinchiga va h.k. darajalarga kaskadsimon o ‘tishi, migrasiyasi xaqidagi ilmiy ishlanmalari ham bor.

Sobiq Ittifoqning parchalanishi va mastaqil davlatlarning paydo bo'lishi bilan geosiyosiy vaziyat o ‘zgardi. Ana shun­ day sharoitda chegara atrofi m intaqalarini o‘rganish, «Mar- kaz-chekka» (perifiriya) munosabatlarini tadqiq qilish raa- salalari ham ishlab chiqarishni tashkil etish bilan bevosita aloqadordir.

Jahon xo‘jaligi tizimi (bu tushuncha asoschisi amerikalik