Iqtisodiy va texnologik taraqqiyotning yangi bosqichi sifatida namoyon bo‘layotgan raqamli inqilob insoniyat hayotini shiddat bilan o‘zgartirib, keng imkoniyatlar yaratish bilan birga

Аxbоrоtning qаndаy o`lchоv birliklаri mаvjud?

Kоmp`yutеr xоtirаsidа аxbоrоt qаndаy ko`rinishdа sаqlаnаdi?

Fаyl nimа? Undа nimа sаqlаnаdi?

Fаylning nоmidаgi kеngаytmа nimа uchun kеrаk?

Mаntiqiy disk nimа?

Kаtаlоg nimа? U qаndаy tаshkil etilаdi?


8-mavzu:Operatsion tizim. Qobiq dasturlar.
Total Commander dasturi.
Reja:

1. 
   Operatsion sistemaning tarkibi;
   
2. 
   Total Commander dasturi;
   
3. 
   Fayllar va papkalar (kataloglar) ustida ba`zi amallar bajarish;
   
4. 
   Total Commander matn muharriri.
   

Tayanch atamalar: utilitlar, OS ning o’zagi, Norton Commander, Total Commander, Windows Commander, Far Manager

Operatsion sistema tarkibi, asosan, quyidagi 3 guruhdan iborat:

1. Vazifalarni rejalashtiruvchi qismni, qurilmalar drayverlarini, xotirani va fayl sistemasini oshqarish dasturini o`z ichiga olgan operatsion sistema o`zagi.
2. Sistema kutubxonasi.
3. Utilitlar qobig`i.
Kompyuterdagi jarayonlar bilan bog`liq barcha amalar operatsion sistemaning o`zagi boshqarivuda bajariladi. Shu sababli o`zak uchun tezkor xotirada doimo joy ajratiladi va har qanday boshqa ma`lumotlardan ustunlikka egadir. Operatsion sistemaning kichik bir qismini tashkil etgan o`zak doimiy ish holatida bo`ladi va shuning uchun doimo tezkor xotirada saqlanadi. Operatsion sistemaning boshqa qismlari va har qanday boshqa ma`lumotlar esa kerak bo`lmaganda tezkor xotiraga yuklanadi va ish tugagach asosiy xotiraga o`kaziladi.
Operatsion sistemaning o`zagi, asosan, quyidagi dasturlardan iborat bo`ladi:
-uzilishlarni tahlil qilish moduli.
–jarayonlarni hosil qilish va o`chirish.
–jarayonlarni bir holatdan boshqasiga o`tkazish.
–jarayonlarni muvofiqlashtirish.
–kiritish-chiqarish amallarini boshqarish.
–xotirani taqsimlash va qayta taqsimlash.
–fayl sistemasi ishini boshqarish.
–ishlarni hisobga olish va boshqalar.
Operatsion sistemaning o`zagi turlicha arxitekturada tashkil etilgan bo`lishi mumkin: monolit, modulli, mikroo`zak, nanoo`zak, gibrid va boshqalar.
Operatsion sistemaning yuklanishi, masalan, Windows naqllarida quyidagicha amalga oshadi.
1. Malumotlarni xotiraga kiritish va chiqarish dasturi: doimiy xotirada joylashgan bo`lib, kompyuter ishga tushirilganda kiritish va chiqarish bilan bog`liq amallarini bajaradi, karakli qurilmalarni tekshirishdan o`tkazadi hamda operatsion sistemani faollashtiruvchi dasturni chaqiradi.
2. Operatsion sistemani faollashtiruvchi dastur- juda qisqa dastur bo`lib, uning vazifasi tezkor xotiraga ma`lumotlarni kiritish-chiqarish sistemasini kengaytirish moduli va amallarni bajarishda yuzaga kelishi mumkin bo`lgan uzilishlarni tahlil qilish modulini yuklashdan iborat.
3. Ma`lumotlarni kiritish-chiqarish sistemasini kengaytirish moduli- asosiy va qo`shimcha qurilmalarga xizmat ko`rsatuvchi drayverlarni yuklaydi.
4. Amallar bajarishda yuzaga kelishi mumkin bo`lgan uzilishlarni tahlil qilish moduli. –biror dastur ichida hosil bo`lgan uzilishlarni tahlil etish va uning natijasiga ko`ra zaruriy choralar ko`rish.
5. Buyruq protsessori -sistema diskida joylashgan bo`lib, asosiy vazifani foydalanuvchilarning operatsion sistemaga yuborgan buyruq yoki ko`rsatmalarini qabul qilish, tahlil qilish va lozim bo`lganda, bajarish hamda foydalanuvchi dasturlarining buyruqlarini qayta ishlashdan iborat.
6. Operatsion sistema utilitlari.
–operatsion sistema bilan birga beriladigan disketlarni nishonlash, sisklarni tekshirish kabi alohida vazifalarni bararuvchi dasturlar . Qobiq -dastur – operatsion sistema boshqaruvida ishga tushiriladigan va foydalanuvchiga shu operatsion sistema bilan ishlashga ko`maklashadigan dasturdir. Eng 1-ommalashgan qobiq-dasturlardan biri Norton Commander nomlangan. Bu qobiq-dastur amerikalik Piter Norton tomonidan ishlab chiqildi va juda tez ommalashib ketdi. Hozirgi kunda keng tarqalgan Windows Commander, Total Commander, Far Manager kabi qobiq-dasturlar Norton Commander dasturining asosiy ish tamoyillarini o`zida saqlab qolgan.
Qobiq-dasturlar asosan quyidagi imkoniyatlarni beradi:
1. diskdan kataloglar ruyhatini ekranga to`liq chiqarish.
2. fayllardan nusxa ko`cherish.
3. fayllarni qayta nomlash.
4. fayllarni o`cherish.
5.kataloglarning pog`onalik tuzilmasini ko`rish.
6. bir katalogdan boshqa kataloglarga o`tish.
7. kataloglar hosil qilish.
8. katalogni qayta nomlash va o `chirish.
9. matnli fayllarni tahrir qilish va boshqalar.