Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

74 

 

alyuminiy    zavodi  barpo  etildi.  Rangli  metallurgiya  va  o‘rmon  sanoati  yana 

«zanjirsimon»  tarzda  boshqa  korxonalar  vujudga  kelishini  (jumladan, 

mashinasozlik, kimyo) taqozo etdi. 

Bunday majmualar O‘rta Osiyo respublikalarida qulay tabiiy sharoitda, aholi 

va mehnat resurslari bilan yaxshi ta‘minlangan mintaqada va faqatgina energetika 

emas,  balki  agroiqlimiy  resurslar  asosida  ham  vujudga  kelishi  mumkin.  Demak, 

respublikamiz  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari  sug‘oriladigan  dehqonchilik, 

agrosanoat tarmoqlari va mehnatni ko‘p talab qiluvchi korxonalarini o‘z ichiga olar 

ekan.  Bunga  Mirzacho‘l  yoki  Qarshi  dashti  asosida  shakllanayotgan  hududiy  

ishlab chiqarish majmualarida misol bo‘la oladi.  

Keng  ma‘noda  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari  ham  turli  bosqichda 

bo‘ladi.  Oddiy  sanoat  yoki  agrosanoat  tugunidan  tortib  mamlakat  miqyosida 

vujudga  kelayotgan  yagona  xalq  xo‘jalik  majmuasini  ajratish  mumkin.  Bu, 

shubhasiz, ishlab chiqarishni hududiy tashkil etishda nihoyatda ilg‘or va iqtisodiy 

jihatdan  samarador  bo‘lib,  mintaqa  yoki  alohida  viloyatlarning  mamlakatimiz 

mehnat taqsimotida tutgan o‘rnini, «basharasini» belgilab  beradi. 

Hududiy  ishlab  chiqarish  majmualarini  iqtisodiy  jihatdan  samarador 

ekanligi, eng avvalo, umumiy  infratuzilma (yo‘l, suv, yer osti inshootlari, elektr 

energiya  shahobchalari  va  b.)  mavjudligidan  kelib  chiqadi.  Masalan,  paxta 

ekiladigan  rayonlarni  olaylik:  bunday  joylarda,  odatda,  paxta  tozalash  zavodi, 

uning yonida yog‘ zavodi, ularning chiqindilari asosida esa chorvachilik fermasini 

tashkil  etsa  bo‘ladi.  Bu  yerda  majmua  hosil  qiluvchi  tarmoq  paxtachilik 

hisoblanadi  va  u  boshqa  tarmoq  yoki  korxonalar  joylanishiga  sabab  bo‘ladi. 

Tabiiyki,  bunday  korxonalar    alohida-alohida, tarqoq  joylashsa,  ularning    har  biri 

uchun  yuqoridagi  infratuzilma  shahobchalari  kerak.  Bu  esa  iqtisodiy  jihatdan 

nomaqbuldir.  Agar  ularning  barchasi  bir  joyda  hududiy  tashkil  etilsa,  katta 

tejamkorlikka  va,  binobarin,  katta  samaradorlikga  erishiladi.  Shu  bois,  aytish 

---