Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

Faktlar  tahlili  usuli

  asosida  tarmoqlar  o‗rtasida  hamda  tarmoqlar  ichidagi 

farqlar  aniqlanadi  va  korxonalar  yo‗nalishi  belgilanadi.  Faktlar  tahlili  ko‗plab 

hodisalarni  umumlashtirish  hamda  tarmoqlarni  modellashtirish  uchun  kerakli 

ma‘lumotlarni tayyorlash imkonini beradi. 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

36 

 

Balans usuli

 – iqtisodiyot tarmoqlari, tarmoqlararo, ijtimoiy sohalarda doimo 

o‗zgarib turuvchi iqtisodiy ko‗rsatkichlar muvozanatini ifodalovchi tizimdir. 

Yuqoridagilar  bilan  birga,  ―Iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiya‖  fani  yuzasidan 

amalga  oshirilayotgan  tadqiqotlarda  quyidagi  yo‗nalish  usullariga  ham  alohida 

ahamiyat qaratiladi: 

- tarmoqlar bo‗yicha (mamlakatlar va iqtisodiy rayonlar xo‗jaligining alohida 

tarmoqlarini, shuningdek, jahon xo‗jaligining tarmoq tarkibini); 

- rayonlar bo‗yicha: (mamlakatlar va iqtisodiy rayonlar xo‗jalik majumasini); 

-  mahalliy  (lokal),  ya‘ni  alohida  olingan  sanoat  korxonasini,  firmalar 

faoliyatini,  aholi  punktlari,  dehqon-fermer  va  uy  xo‗jaliklari,  assotsiatsiyalar  va 

boshqa korxonalar xo‗jalik faoliyatini tadqiq qilishda keng foydalaniladi. 

―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fanida tarmoqlar bo‗yicha tadqiqot usullari 

muhim  o‗rin  tutadi.  Bu  usul  orqali  jahon  xo‗jaligi,  iqtisodiy  rayon  va  mamlakat 

bo‗yicha  iqtisodiyot  tarmoqlarining  rivojlanishi  va  joylashish  xususiyatlari, 

tarmoqning  iqtisodiy  rayon  va  mamlakat  xo‗jalik  ixtisoslashuvida  tutgan  o‗rni, 

istiqbolda  rivojlanishi  hamda  iqtisodiy  rayonlarning  shakllanishidagi  o‗rni  tadqiq 

qilinadi. 

Rayonlar  bo‗yicha  mamlakat  xo‗jalik  majmuasini,  mavjud  tabiiy  sharoit, 

tabiiy,  ijtimoiy-iqtisodiy  resurslar  hamda  fan-texnika  inqilobi  yutuqlari  asosida 

samarali  hududiy  ishlab  chiqarish  tizimini  rivojlantirish  va  shakllantirish  tadqiq 

qilinadi. Shuningdek, rayon va mamlakat bo‗yicha majmuali tadqiqotda rayon va 

mamlakat  hududida  rivojlanayotgan  ishlab  chiqarishni  hududiy  tashkil  qilishning 

samarali shakllari, hududiy ishlab chiqarish majmualari va agrosanoat majmualari, 

vertikal  va  gorizontal  ishlab  chiqarish  aloqalari  hamda  energiya  ishlab  chiqarish 

bosqichlari (sikllari) o‗rganiladi. 

Ishlab  chiqarishni  hududiy  tashkil  qilishni  takomillashtirish  va  o‗ziga  xos 

xususiyatlarini  o‗rganishda  mahalliy  miqyosdagi  tadqiqotlar,  ya‘ni  aniq  korxona, 

---