Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

217 

 

ma‘lum  andozalarga  amal  qilish  kerak.  Bu,  ayni  paytda,  turli  viloyat  va 

mamlakatlar shaharlarini qiyosiy geografik o‗rganishda ham qo‗l keladi.  

Shaharlar kelib chiqishi va ularni klassifikatsiyalash natijalari maxsus statistik 

jadval,  diagramma,  grafik  va  kartalar  yordamida  tasvirlanishi  shart.  Jumladan, 

shaharlar tabaqalanishini piramida shaklida ko‗rsatish ham nihoyatda maqbul usul 

hisoblanadi.  Chunki,  bunday  tasvirda  mamlakat  yoki  viloyatning  qaysi 

bo‗g‗inidagi  shaharlari  ko‗p  yoki  kam,  kuchli  yoki  zaifligi  va  ushbu  muammoni 

hal  etish  yo‗llari,  manbalari  yaqqol  ko‗rinadi.  Ayni  chog‗da,  bu  holat  mamlakat 

yoki rayon xo‗jaligining hududiy mujassamlashuv xususiyatini aks ettiradi. 

Shaharlar  miqdoriy  darajalari  bilan  birga,  ular  sifat  ko‗rsatkichlari, 

bajaradigan  vazifalari  (funksiyalari)  bo‗yicha  ham  bir-biriga  o‗xshash  emas. 

Ma‘lumki,  juda  ko‗p  shaharlar  turli  maqomdagi  ma‘muriy  markaz  vazifasini 

o‗taydilar.  Ular  orasida  ko‗pchilikni  tuman  markazlari,  undan  kamrog‗ini  viloyat 

markazlari va faqat bittasi esa mamlakat ma‘muriy-siyosiy markazi, ya‘ni poytaxt 

funksiyasini bajaradi. 

Xo‗jalik  jihatidan  yondashganda,  juda  ko‗p  shaharlar  sanoat  va  transport 

markazi,  ayrimlari  dam  olish  (rekreatsiya),  fan  markazlari  hisoblanadi. 

Shaharlarning  bajaradigan  vazifasini,  ixtisoslashuvini  aniqlashda,  asosan,  band 

bo‗lgan aholi tarkibi tahlil etiladi. Shunga ko‗ra, sanoat, transport yoki fan-texnika 

markazlari ajratiladi. Sanoat shaharlari ichida ko‗p tarmoqli sanoat markazi, og‗ir 

va  yengil  sanoat,  resurs  shaharlar  kabi  funksional  tiplar  belgilanadi.  Agarda  ana 

shunday  shaharlar  toifalari  ularning  katta-kichikligi,  bosqichlari  bilan  birgalikda 

ko‗rilsa, tadqiqot yanada chuqur va samarali bo‗ladi. 

O‗rganishlar  natijasida,  shaharlar  iqtisodiy  geografiyasining  eng  muhim 

qonuniyati o‗z  isbotini topadi.  Bu  ham  bo‗lsa, shaharlarning bajaradigan vazifasi 

ixtisoslashuvi, funksiyasi ularning katta yoki kichikligini belgilashidir. 

---