Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

504 

 

joylashtirishni tartibga solib borish va boshqarish uchun zarur. Qolaversa, iqtisodiy 

rayonlarsiz  mamlakat  xo‘jaligi  ichki  tuzilishi,  hududiy  tarkib  va  tizimini 

geografiyasini o‘rganish ham qiyin

14

.   

Iqtisodiy  rayonning  hududiy  tizimga  yaqinligini  yana  bir  tomoni  shundaki,  u 

ayni  vaqtning  o‘zida  ham  monogen,  ham  gomogen  xususiyatga  ega.  Agar  tizim-

tarkib  uslubiyoti  nuqtai  nazaridan  qaraydigan  bo‘lsak,  iqtisodiy  rayon  tashqi 

jihatdan, ya‘ni ―yopiq‖ tizim shaklida asosan bir xillik landshaftdir, ichki jihatdan 

yoki  ―ochiq‖  tizim  shaklida  esa  u  turli-tuman,  ichki  tafovutlarga  boy  hududiy 

birlikni anglatadi.  

 Mohiyatan, iqtisodiy rayon mamlakat ma‘muriy-hududiy tarkibini tashkil etish va 

boshqarishda  katta  amaliy  ahamiyatga  ega.  Ammo,  bu  yerda  ma‘muriy-hududiy 

masalalarning ayrim hollarda subyektivligi, yuqoridan tashkil qilinishi va iqtisodiy 

rayonlashtirishning  ―ichkaridan‖,  obyektiv  holda  shakllanishi  o‘rtasida 

nomuvofiqliklar  kelib  chiqadi.  Boz  ustiga,  ma‘muriy  birliklar  chegarasi  va  soni 

tez-tez  o‘zgarib  turadi,  iqtisodiy  rayon  esa  ancha  turg‘unlikka  ega.  Binobarin, 

mamlakatni  ma‘muriy  rayonlashtirish  bilan  uni  iqtisodiy  rayonlashtirishni  to‘g‘ri 

yo‘lga qo‘yish muhim siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy muammodir. Shu jihatdan ham 

qaraganda,  iqtisodiy  rayonlashtirish  va  iqtisodiy  rayonlar  o‘z  ilmiy  va  amaliy 

ahamiyatini saqlab qolaveradi.  

  

Hozirda  darslik  va  ilmiy  adabiyotlarda  O‘zbekistonda  6  ta:  Toshkent, 

Farg‘ona,  Mirzacho‘l,  Zarafshon,  Janubiy,  Quyi  Amudaryo  iqtisodiy  rayonlari 

ajratiladi.   

E‘tirof etish joizki, bizning mamlakatimizda iqtisodiy rayonlar to‘ri va tizimi 

(hozircha)  rasman  tan  olinmagan,  ular  bo‘yicha  hisob-kitoblar,  statistik 

ma‘lumotlar ham to‘planmaydi. Ammo qaysi bir tartibda yoki sanoqda ular bizda 

ham  mavjud,  chunki  iqtisodiy  rayonlar  shakllanishi  bevosita  hududiy  mehnat 

                                                           

14

 Солиев А. Ўзбекистон иқтисодий ва ижтимоий географияси. –Т.; ―Университет‖, 2014. 98 – 99 б. 

---