Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

447 

 

Ayniqsa,  XXI  asr  ishlab  chiqarish  va  fan-texnikasini  elektr-energiyasiz 

mutlaqo  tasavvur  qilish  mushkul.  Chunki  bugungi  kunda  u  juda  ko‘p  sohalarda 

yetakchi  omil  hisoblanadi.  Xususan,  elektr-energiya  omiliga  quyidagilarni  misol 

qilish mumkin: 



 

1 tonna qalay va 1 tonna titan ishlab chiqarish uchun (titan po‘latdan 

bir  necha  marta  yengil  va,  ayni  chog‘da,  undan  ancha  chidamliroq) 

40-50 ming kVt/s; 



 

1 tonna magniy ishlab chiqarish uchun 26 ming kVt/s; 



 

1 tonna aluminiy va 1 tonna natriyga 16-19 ming kVt/s;  



 

misni  rafinatsiyalash  (tozalash)  va  elektr  pechlarida  po‘lat  eritishda 

ularning  har  bir  tonnasiga  8-10  ming  kVt/s  atrofida  elektr  quvvati 

sarflanadi. 

Tabiiyki,  bunday  korxonalar  arzon  elektr  energiyasi  manbalariga  yaqin 

joyda  qurilishi  kerak.   Juda qiziqarli hol: Rossiyaning bir qator  shaharlarida  GES 

va aluminiy zavodlari ―qo‘sh kulcha‖dek aynan bir joyda, bir markazda uchraydi. 

Masalan,  Bratsk  GES  va  Bratsk  aluminiy  zavodi,  Krasnoyarskdagi  GES  va 

aluminiy zavodi, Volgograd GES va aluminiy korxonasi va h.k. Bunday juftliklar 

yoki elementar hududiy ishlab chiqarish majmualari Ukraina, Armeniya, Fransiya 

va  boshqa  joylarda  ham  mavjud.  Tojikiston  Respublikasi  Tursunzoda  (Regar) 

shahridagi  aluminiy  zavod  ham  Norak  GESiga  yaqin  joyda  qurilgan.  Olmaliqda 

yirik  rangli  metallurgiya  va  kimyo  korxonalari  shu  yerdagi  IEM  hamda  Yangi 

Angren  IESidan,  Chirchiq  sanoat  majmuasi  Chirchiq  kaskad  GES  quvvatlaridan 

foydalanadi.  Farg‘onadagi  kimyo,  neftni  qayta  ishlash  va  boshqa  sanoat 

korxonalari bu shahardagi yirik IEMdan elektr energiyasini oladi.  

Demak, elektr quvvati omil sifatida bir qator sanoat tarmoqlarini o‘z atrofida 

―yig‘ar‖  ekan.  Shu  sababli,  u  katta  yirik  rayon  va  hududiy  majmua  hosil  qilish 

qudratiga  ega.  Bizning  sharoitimizda  elektr  quvvati  yangi  yerlarni  o‘zlashtirish 

---