Iqtisodiy talimot doc

XULOSA

X1X asr oxiri - XX asrlarda iqtisodiyotning monopollashuv jarayoni kuchaydi, bu sharoitda avvalgi "sof raqobat", "sof iqtisodiyot " qoidalari amaliy hayotga javob bermay qoldi. Monopol sharoitda nomukammal raqobat qonunlari yuzaga keladi. Bu xodisalar amerikalik E.Chemberlin va ingliz J.Robinson xonim tomonidan tadqiqi qilindi. Bu olimlarning tadqiqotlarida monopoliyaning asosiy mohiyati taklif ustidan nazorat ekanligi ko`rsatiladi. Monopoliya sharoitida "mahsulotning differensiatsiyasi" ro`y beradi va alohida tovar alohida xaridorga xizmat qiladi, ma'lum tovarga afzallik beriladi. Bu sharoitda raqobatning baholanmagan omillari mahsulot sifati va reklamasi, fabrika, firma markalari, o`ziga xos qadoqlash, rang , shakl va boshqalar ahamiyati ortadi. "quvvalar ortiqchaligi" fenomeni kuzatiladi, chunki tovar bahosini sun'iy oshirish yo`li tutiladi, monopol foyda nazariyasi ilgari suriladi.

E.Chemberlin fikricha, monopol sotuvchilar o`rtasida ham raqobat doimo mavjud, chunki liberal g`oyalarda ham, monopoliyalarda ham sof raqobat yo`q. Olimning so`nngi asarlarida nomukammal va monopolistik raqobatlar deyarli tenglashtiriladi va monopoliyalar tabiiy mohiyatga degan optimistik xulosa chiqariladi (markscha-lenincha qarashlarda ularga o`lim belgilangan). J.Robinsonning asosiy goyalari yuqoridagilardan ancha farq qiladi, monopoliya sharoitida ishlab chiqarish omillarining ekspluatatsiyasi, mayda korxonalarning yutib yuborilishi to`g`risida fikr yuritiladi. Xaridor monopoliyasi - monopsaniya tushunchasi kiritiladi. Samaradorlik yoki adolat dilemmasini yechish kerak bo`ladi, deb yakunlaydi olima.

Asosiy tushuncha va iboralar

Nomukammal raqobat; E.Chemberlin; monopoliya; mahsulot differensiatsiyasi; tovarning alohida, individual xususiyatlari; tovar sifati va reklama; baholanmaydigan omillar; quvvatlar ortiqchaligi fenomeni; J.Robinson; monopoliyaga munosabat; monopsoniya, xaridor monopoliyasi; "samaradorlik yoki adolat".

326