Iqtisodiy tahlilning mazmuni, predmeti va vazifalari

Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti deb - esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.
Tovarlar nomenklaturasi va assortimentini o‘rganishda o‘rtacha assortiment rejasining bajarilishi tahlil etiladi. Firma va kompaniyalar faoliyatini tahlil etishda o‘rtacha assortiment rejasini bajarilishini ham aniqlash muhim hisoblanadi. O‘rtacha assortimenti rejasini bajarilishi, odatda, eng kichik raqamlarni jamlash usuli oraliq amalga oshiriladi. Bunda har bir assortiment turlarini haqiqatda ishlab chiqarilish miqdorlari biznes-rejasi bilan solishtirilib har ikki ko‘rsatkichdan eng kichigi assortiment hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot tarkibiga qabul qilinadi. Assortiment hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot tarkibiga qabul qilingan ko‘rsatkichlarning jamini biznes-reja bo‘yicha ishlab chiqarilishi lozim bo‘lgan jami mahsulotlarga bo‘lish orqali o‘rtacha assortiment rejasinining bajarilishi aniqlanadi. Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tahlil qilinayotgan aksionerlik jamiyatida joriy hisobot davrida besh xil assortimentdagi mahsulotlar ishlab chiqarish rejalashtirilgan bo‘lib, ulardan «A», «V» va «D» assortimentdagi mahsulotlar natura holatida ortig‘i bilan ishlab chiqarilgan. Qolgan ikki xil assortimentdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish rejalari esa to‘liq bajarilmagan. Natijada mazkur aksionerlik jamiyatida joriy yilda jami assortiment hisobiga 2059597 ming so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilgan bo‘lib, o‘rtacha assortiment rejasining bajarilishi 97,26 % (2059597 / 2117539 * 100) ni tashkil etgan. O‘rtacha assortiment rejasining bajarilmasligiga «B» va «G» turdagi mahsulotlar bo‘yicha ishlab chiqarish rejasining bajarilmasligi sabab bo‘lgan, ammo korxonada o‘rtacha assortiment rejasi 100 % ga bajarilmagan bo‘lsada, mahsulot ishlab chiqarish rejasi 118,81 % (2515931 / 2117539 * 100) ga bajarilgan, ya’ni reja ortig‘i bilan bajarilgan. Korxona ma’muriyati assortiment rejasining bajarilmaslik sabablarini chuqur o‘rganishlari va o‘z vaqtida tegishli choralarni ko‘rishi lozim bo‘ladi. Assortiment rejasining bajarilmasligi ko‘rsatkichi orqali ham assortimentga baho berish mumkin.

Bizning misolimizda u quyidagilarni tashkil etgan.

"B" - (742056-780520)= -38464 ming so‘m
"G" - (148086-167564)= -19478 ming so‘m ----------------- 57942 ming so‘m 57942 x 100 ----------------- = 2,74% assortiment rejasini bajarilmasligi
2117539 100 - 2,74 = 97,26 % o‘rtacha assortiment rejasining bajarilishi.
Mahsulot ishlab chiqarish assortimentining o‘zgarishi xo‘jalik faoliyati natijalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Mahsulot ishlab chiqarish assortimentini shakllantirishda korxona birinchi navbatda, mahsulotlar turiga bo‘lgan talabni hamda bozordagi holatini, ikkinchidan esa, korxonada mavjud bo‘lgan mahsulot, xomashyo, texnik-texnologik, moliyaviy va boshqa imkoniyatlardan to‘laroq foydalanishni e’tiborga olishi zarur.