Iqtisodiy tahlil

Ko’rsatkichlar	Bazis yil	Hisobot yili	Og’ish, (+ -)
O’zgarish sur’ati
1. Mahsulot (ish, xizmat) hajmi, mln. so’m	2300	2470,6
2. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining o’rtacha yillik qiymati, mln. so’m	1821,2	1867,6
3.Fond qaytimi
4.Fond sig’imi

Quyidagilarni hisoblagan holda asosiy vositalar tahlilini amalga oshiring:

• 
  Kirim koeffitsienti (Kk)
  
• 
  Yangilash koeffitsienti (Kya)
  
• 
  Hisobdan chiqarish koeffitsienti (Kh)
  
• 
  Tugatish koeffitsienti (Klik)
  
• 
  Almashtirish koeffitsienti (Ka)
  
• 
  Mashina va uskunalar parkini kengaytirish koeffitsienti (Kk)
  
• 
  Eskirish koeffitsienti (Ke). Xulosalarni ifodalang.
  

Ko’rsatkichlar	Yil boshida mavjud	Kirim qilindi	Chiqarib tashlandi	Yil oxirida mavjud
Boshlang’ich baholashda asosiy vositalar qiymati	2966	1670,2	9.2	4627
jumladan yangilari		1231,6
Asosiy vositalar eskirishi	889,8			956,8
Asosiy vositalarning qoldiq qiymati	2076,2			3670,2

Glossariy

№	O’zbek tilida	Rus tilida	Ingliz tilida	Mazmuni
	Asosiy vositalar	Основные средства	fixed assets	moddiy ishlab chiqarish sohasida hamda noishlab chiqarish sohasida uzoq vaqt mobaynida (bir yildan ortiq) ishlatiladigan, shuningdek ijaraga berish uchun ham foydalaniladigan moddiy aktivlar
	Boshlang’ich qiymat	Первоначальная стоимость	Initial cost	to’langan va qoplanmaydigan soliqlarni (yig’imlarni), shuningdek aktivni undan mo’ljal bo’yicha foydalanish uchun ishchi holatiga keltirish bilan bevosita bog’liq bo’lgan etkazib berish va montaj qilish, o’rnatish, ishga tushirish va istalgan boshqa xarajatlarni hisobga olgan holda, asosiy vositalarni tiklash (qurish va qurib bitkazish) yoki xarid qilish bo’yicha qilingan xarajatlarning qiymati
	Tiklanish qiymati	Восстановительная стоимость	replacement value	belgilangan narx indeksi, tiklanish qiymati aniqlab bo’lingan o’xshash turdagi mahsulotlar narxi, narx o’zgarishlarining yiriklashtirilgan koeffitsientlari yordamida aniqlanadi. Asosiy vositalar qiymatini ishlab chiqarishning o’zgargan iqtisodiy va texnik shart-sharoitlariga mutanosiblikka keltirish uchun davriy ravishda asosiy vositalarni qayta baholash amalga oshiriladi
	Joriy qiymat	Текущая стоимость	present value	ma’lum sanadagi amal qilayotgan bozor narxlari bo’yicha asosiy vositalarning qiymati yoki xabardor qilingan, bitimni amalga oshirishni xohlovchi, mustaqil taraflar o’rtasida bitimni amalga oshirishda aktivni sotib olish yoki majburiyatlarni bajarish uchun etarli bo’lgan summa
	Qoldiq qiymat	Остаточная стоимость	residual value	jamlangan amortizatsiya summasini chegirgan holda asosiy vositalarning boshlang’ich (tiklash) qiymati
	Tugatish qiymati	Ликвидационная стоимость	Liquidation value	asosiy vositalarning chiqib ketishi bo’yicha kutilayotgan xarajatlarni chegirgan holda kutilayotgan foydali xizmat muddati oxirida asosiy vositalarni tugatish chog’ida olinadigan aktivlarning faraz qilinayotgan summasi
	Fond qaytimi	Фондоотдача	capital productivity	asosiy ishlab chiqarish fondlarining 1 so’m (1000 so’m)iga to’g’ri keladigan bir yilda (yoki boshqa davr) ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
	Fond sig’imi	Фондоемкость	capital intensity	asosiy vositalar o’rtacha qiymatini mahsulot ishlab chiqarish hajmiga nisbati bilan aniqlanadi
	Mavjud uskunalar	оборудование в наличии	Equipment available	qaerda bo’lishi (tsexlarda, omborda) va qanday ahvolda bo’lishidan qat’iy nazar korxonada mavjud barcha uskunalar kiritiladi
	O’rnatilgan uskunalar	Установленное оборудование	installed equipment	bu tsexlardagi yig’ilgan va ishlatishga tayyorlangan uskunalardir. Shuni ham nazarda tutish lozimki, o’rnatilgan uskunalarning bir qismi zaxirada, konservatsiyada, rejadagi ta’mirda va modernizatsiyada bo’lishi mumkin
	Ishlatilayotgan uskunalar	Оборудование находящиеся в эксплуатации	Equipment in operation	bu ishlatish vaqtidan qat’iy nazar hisobot davrida haqiqatda ishlatilayotgan barcha uskunalar
	Kalendar vaqt fondi	Календарный фонд времени	Calendar time fund	uskunalarni ishlatishning maksimal mumkin bo’lgan vaqti (hisobot davridagi kalendar kunlar soni 24 soatga va o’rnatilgan uskunalar birligi miqdoriga ko’paytiriladi)
	Rejim vaqt fondi	Режимный фонд времени	Regime-time fund	o’rnatilgan uskunalar birligi miqdori hisobot davridagi kalendar kunlar soniga va smenalilik koeffitsienti hisobga olingan holda kunlik ish soati miqdoriga ko’paytiriladi
	Rejaviy fond	Плановый фонд	Target fund	reja bo’yicha uskunani ishlatish uskunaning rejaviy ta’mirda va modernizatsiyada bo’lishga oid rejimli vaqtidan farq qiladi

Taqdimot (elektron shaklda)


7-dars. Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik va ulardan foydalanish tahlili
1. Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik hamda ulardan foydalanish samaradorligi tahlilining vazifalari va axborot ta’minoti
2. Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik tahlili
3. Ombor zaxiralari holati tahlili
4.Material resurslardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar
5. Material resurslardan foydalanish tahlili


1. Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik hamda ulardan foydalanish samaradorligi tahlilining vazifalari va axborot ta’minoti
Ishlab chiqarish jarayoni mehnat vositalari va mehnat predmetlarining uzluksiz doiraviy aylanishini o’zida aks ettiradi. Buning natijasida ular shaxsiy iste’mol predmetlariga aylanadi va ishlab chiqarish sohasini tark etadi yoki ishlab chiqarishning yangi vositalari sifatida yana uning tarkibiga qo’shiladi.
Uzluksiz ishlab chiqarish jarayonida korxonani mehnat predmetlari bilan ta’minotini tashkil qilish samaradorligi, ulardan ishlab chiqarish jarayonida oqilona foydalanish ulkan ahamiyat kasb etadi.
Mehnat predmetlariga quyidagilar kiritiladi: xom ashyo va materiallar, qo’shimcha materiallar, yonilg’i va energiya, ta’mir uchun ehtiyot qismlar va boshqalar. Moddiy resurslarni iste’mol qilish jarayonida ularning moddiy xarajatlarga o’zgarishi sodir bo’ladi, shuning uchun xom ashyo, materiallar, yonilg’i va energiyadan tejamkor foydalanish mahsulot tannarxini pasaytiradi.
Material sig’imi, mehnat sig’imi, fond sig’imi, kapital qo’yilmalar darajasi, mahsulot tannarxi va korxona foydasi o’rtasida o’zaro chambarchas aloqa mavjud. Boshlang’ich tanavor materiallarning material sig’imi kamayganda chiqindilar kamayishi hisobiga jonli mehnat tejamkorligi vujudga keladi, mahsulot tayyorlash mehnat sig’imi kamayadi.
Ayni vaqtda material sig’imining kamayishi bir xil dastgohda bir xil miqdordagi materillardan foydalangan holda vaqt birligida ko’proq miqdorda tayyor mahsulot olishga imkon beradi. Bu esa mehnat unumdorligi, fond qaytimi ortishiga, fond sig’imi kamayishiga olib keladi. O’z navbatida, muayyan hajmdagi mahsulot yaratish uchun fond sig’imini kamaytirish korxonalarda kapital qo’yilmalar hajmini nisbatan qisqarishini keltirib chiqaradi.
Mahsulotlar tannarxini kamaytirgan holda moddiy resurslardan oqilona foydalanish rentabellik va foyda o’sishi omili sanaladi. Lekin oddiy resurslardan tejamli foydalanish faqatgina ishlab chiqarish samaradorligini tavsiflovchi iqtisodiy ko’rsatkichlar oshishiga olib kelmaydi. Mavjud texnologik tizimlarda inson ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab chiqarish hajmining o’sishi shunga olib keldiki, tabiiy resurslar ning tugash sur’ati va atrof-muhitning ifloslanish darajasi yo’l qo’yib bo’lmaydigan chegaraga etib qoldi².
Atrof-muhitni muhofaza qilish bo’yicha yirik mutaxassislar E. fon Vaytszekker, Eymari B. Lovins, L. Xanter Lovins texnologik tizimlarning rivojlanish tendentsiyalari tahlili asosida quyidagi xulosaga keldilar:
… Resurslar mahsuldorligini to’rt karra oshirish mumkin va shunday qilish lozim. Boshqacha aytganda, tabiiy resurslarni qayta ishlash hisobiga olinayotgan boyliklar to’rt karra oshishi darkor. Shuning evaziga biz ikki hissa yaxshi yashab, ikki hissa kamroq sarflashimiz mumkin bo’ladi³.
Moddiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni tejash variantlarini izlash tahlilning asosiy mazmunini tashkil qiladi.
Moddiy resurslar tahlilining asosiy bosqichlari:
– moddiy resurslardan foydalanish samaradorligini baholash;
– moddiy resurslardan foydalanish samaradorligining moddiy sarflar miqdoriga ta’sirini baholash;
– korxonaning moddiy resurslar bilan ta’minlanganligini tahlil qilish;
– materiallarni sarflash me’yorlari asoslanganligini tahlil qilish;
– moddiy resurslarga optimal ehtiyojni asoslash.
Moddiy resurslar tahlili uchun axborot manbalari sifatida moddiy resurslar mavjudligi va ulardan foydalanish haqida va ishlab chiqarish xarajatlari haqida statistik hisobot, ta’minot bo’limining tezkor ma’lumotlari, moddiy resurslar kirimi, sarfi va qoldig’i haqida analitik buxgalteriya hisobi ma’lumotlari, shuningdek, moddiy-texnik ta’minot rejalari, xom ashyo va materiallar etkazib berish shartnomalari kabilar xizmat qiladi.