Iqtisodiy tahlil metodlari

Ko`rsatkichlar	Reja	Haqiqatda
Rejadan farki
1.Mahsulot xajmi (ming sum)	5000	4797, 5	-202, 5
2.Ishchilar soni.	100	95	-5
3.Bir ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot (ming sum) (1s:2s)	50.0	50, 5	+0, 5

Mahsulot xajmi rejaga nisbatan 202, 5 ming sumga kamaygan ishchi soni esa 5 kishiga kiskargan, 1 ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot rejaga nisbatan 0, 5 ming sumga ortgan. Mahsulot xajmini rejaga nisbatan uzgarishiga ta`sir kiluvchi omillarni kuyidagi zanjirli boglanish usullari orkali aniklaymiz.

Tekshirish: -250+475=-202, 5 ming sum.Amalda xar 2 omilning ta`sirini farki usuli orkali aniklash mumkin. Bu usulga muvofik biron bir natijaga ta`sir etuvchi omillar 2ta bulsa, shuningbiri mikdor olili 2chisi esa, sifat omili hisoblanadi.
Mikdor omili ta`sirini aniklash uchun mikdor omilning haqiqiy ko`rsatkichini rejadan farki rejadagi sifat omiliga kupaytiriladi. Sifat omilini ta`sirini aniklash uchun shu ko`rsatkichning rejadan farki haqiqiy mikdor omiliga kupaytiriladi.

1. 
   Ishchi sonini uzgarishi (mikdor)-5x50, 0=-250 ming sum.
   
2. 
   1-ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot (sifat omili)+0, 5x95=+47, 5 ming sum.
   

	Таъсир этувчи омиллар
Алмашув даврийлиги	Ишчи-лар сони	1 ишчига тўғри келадиган умум маҳсулот.	Маҳсулот хажми (минг сум)	Фарки (+;-)	Узгариш сабаблари
А	1	2	3 (1 х 2)	4	5
Биринчи	режа	режа	режа	-	-
	100	50, 0	5000, 0
Иккинчи	ҳақиқий	режа	режа	-250	Ишчилар сонини камайиши
	95	50.0	1750
Учинчи	ҳақиқий	ҳақиқий	ҳақиқий	+47.5	Мехнат унумдор-лигининг ортиши
	95	50.5	4797.5

Tekshirish:-250+47, 5=-207, 5 ming sum. Bundan tashqari amalda omil ta`sirini hisoblashda protsentning fark usulidan xam keng foydalaniladi. Matematik usullar katoriga kuyidagilar kiradi:

• 
  grafik usuli:
  
• 
  omillar tahlilining integral usuli:
  
• 
  korrelatsion va regressiv usuli:
  
• 
  dinamik va kovorik programmalash usuli:
  
• 
  matematik nazariy uyin:
  
• 
  keng xumat ko`rsatish evrestik.
  

Grafik usul funksiya kiymatini tegishli argument orkali funksiyaning boglikligini yakkol aks ettirishdir. Iqtisodiy tahlilda gafiklarning barcha turli qo`llaniladi. Chizikli, dinamik va kovarik programmalash kupincha ekstrimal masalani yechishda qo`llaniladi. Ekstrimal eng past yoki eng yukori darajadagi ko`rsatkich bilan xarakterlanadi.
Integral uslub-biron bir ko`rsatkichga omil ta`sirini zanjirli boglanish usuli bilan aniklash mumkin bulmagan xolda bu usuldan foydalaniladi. Urin almashtirish ketma-ketligi mikdoriy salmogi u yoki bu ko`rsatkichni uzgartiradi. Zanjirli boglanish usulining takomillashuvi ayrim omillarning ta`sirini integral usulini qo`llash orkali aniklanadi.
Asosiy ishlab chikarish fondi va fond kaytimini uzgarishini mahsulot xajmiga ta`sirini integral usul orkali aniklaymiz.
Mahsulot xajmi utgan yilga nisbatan 30 ming sumga kamaygan. Bu uzgarishga kuyidagi omillar ta`sir etgan:
1.Asosiy ishlab chikarish fondi kiymatining uzgarishining ta`siri.

№