|
Ikkinclii guruh ko'rsatkichlar — maxsus va yakka koeffit- siyentlar demografik jarayonlar sonini o 'sha guruh aholi soni bilan solishtiriladi. Bu ko'rsatkichlar mamlakatdagi dem o grafik ahvolni keng ma’noda o'rganish imkoniyatini beradi.
1. Tug'ilishning maxsus koeffitsiyenti yil davomida bola
tug'ish yoshidagi har 1000 ayoldan (yosh guruhi 15—49 yosh) qanchasi bola ko'rganini ifodalaydi:
Maxsus tug'ilish Kt=T/A]5_49 y0sh x 1000%
Bunda, A[5_49 yOSh — 15—49 yoshdagi ayollarning o 'rtacha yillik soni tug'ilishning umumiy va maxsus koeffitsi- yentlari orasida quyidagicha bog'lanish mavjud:
Maxsus tug'ilish Kt= Umumiy tug'ilish Kr/d
Bunda d= A i5-49/A — 15—49 yoshli ayollarning umumiy aholi sonidagi salmog'i.
«А» shahridagi 15—49 yoshli ayollarning umumiy aholi sonidagi salmog'i 24,5% bo'lsa,
Maxsus tug'ilish К1= 14 % /0 ,245=57,1 %0
2. Tug'ilish va vafot etishning yosh koeffitsiyentlari. Ma salan, vafot etishning yosh koeffitsiyenti m a’lum yoshdagi ki- shilarning vafot etish darajasini ifodalaydi:
Vafot etish Kt==Xyoshda vafot etganlar soni/Ax x 1000%
Uchinchi guruh — andozaviy koeffitsiyentlar bo'lib, ular aholini takror paydo bo'lishini hududlar bo'yicha yoki bir hududdagi har xil vaqtlar orasidagi o'zgarishlarni aniqlash imkoniyatini beradi.
Ikkita «А» va «V» aholi punktlari bo'yicha 2004-yilda quyidagi m a’lum otlar berilgan:
A V Hudud Yoshi, yil VE koe Ax jainiga VE Ah, jainiga Ah jamiga
ffitsiyenti nisbatan% koef. X nisbatan % nisbatan %
0 -30 2 60 2 30 42
30-60 6 30 5 30 41
60-yuqori 22 10 21 400 17
Jami 5,2 100 10,5 100 100
Berilgan ma’lumotlarga qaraganda vafot etish, koeffitsi- yenti yosh kategoriyalari bo'yicha kichik bo‘lsa ham , «V» punktda «А» punktiga nisbatan yuqori. Bunday holat aholi ning yosh tarkibi har xil bo'lganligi sababli sodir boMgan: «V» punktidagi aholi tarkibi ancha yosh. Tarkib omili ta ’sirini yo‘qotish maqsadida andozaviy ko'rsatkichlarni hisoblaymiz (masalan, hudud bo'yicha olingan aholi tarkibi asosida):
«А» uchun VEkt= 2x42+6x41+22x 17/100=7,04%o
«V» uchun УЕк‘= 2х42+ 5х41+21x17/100=6,46% 0
Bu ko'rsatkichlar asosida aytish mumkinki, «А» punktida vafot etish koeffitsiyenti yuqoriroq.
Shunday qilib, demografik jarayonlarni o‘rganish jaray-
onida faqat umumiy ko'rsatkichlardan foydalanish yetarli emas. Aholini takror paydo bo‘lish jarayonini faqat o ‘zaro bir-biri bilan bog‘langan ko'rsatkichlar tizimi to ‘liq aks etti- rishi mumkin: umumiy, yakka, maxsus, andozaviy ko'rsatkichlar.
Sobiq SSSR davlatining parchalanishi va ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar natijasida aholining mexanik harakati faollashib ketdi. Qochoqlar va majburiy ko'chishlar soni ortdi. Bular haqidagi ma’lumotlar davlatning migratsiya xizmati tom onidan to‘planib, Davlat statistika qo'mitasiga beriladi. Q ochoqlar va majburiy ko'chishlar sonining ortishi qabul qiluvchi tom on uchun qo'shimcha tashvishlar yaratadi: ishga joylash, uy-joy bilan ta’minlash, ijtimoiy qo'llab-quwatlash, tibbiy yordam ko'rsatish va h.k.
Aholining tabiiy va mexanik harakati sababli aholi soni ning o'zgarishini o'rganish uchun aholining um um iy o'sish koeffitsiyenti aniqlanadi. Uni bir necha usul bilan aniqlash mumkin:
Umumiy o'sish Kt=tabiiy o'sish Ю +М ехашк o ‘sish Ю;
Umumiy o'sish К1= ( Т - У Е )-( К - 0 1 )/А x 1000%;
Umumiy o‘sish K'=Ai-Ao/A x 1000%
«А» shahrida 2004-yil boshida 398 ming kishi yil oxirida esa 402 ming kishi mavjud bo'lgan. Yil davomida 3 ming ki shi ko‘chib kelib, 1,0 ming kishi ko‘chib ketgan.
Mexanik o ‘sish Kt= 3 ,;- 1,0/400 x 1000%—6%o
Umumiy o‘sish Kt:=4% +6% =10,0%o
Shunday qilib, barcha omillar hisobiga aholining o‘sishi 10%oga, shu jum ladan, mexanik o‘sish 6% tashkil etgan.
0 ‘zbekiston 2005-yil statistik axborotnomasi m a’lumot- lariga ko‘ra, 2006-yilning 1-yanvar holatiga respublikada mavjud aholi soni 26,4 mln. kishini tashkil qildi va yil boshi- dan 292,1 ming kishiga yoki 1,1 %ga ko‘paydi.
Aholi sonining dinamikasi (1-yanvar holatiga, mln.kishi):
9,6
2005-y.
9,5
2004-y.
Shahar aholisi Qishloq aholisi
Aholining tabiiy o ‘sishi 399,0 ming kishini tashkil etdi, shu jum ladan, 295,2 ming kishi qishloq aholisiga to ‘g‘ri ke ladi.
2005-yilda migratsiya saldosi, dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra minus 107.0 ming kishini tashkil qildi.
Aholining tabiiy harakati yanvar-dekabr oylarida quyida
gicha ifodalanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
