Iqtisodiy statistika

Jp=Spiqi : Sqipo;


Yuqoridagi uchta indekslar orasida quyidagi bog'lanish mavjud:

Jq p Jq X J|-,

Y a'ni kapital qo'yilm alar qiymat indeksi, ularning fizik hajm va baho indekslari ko'paytm asiga teng.

5 -§. Investitsiyalar samaradorligini statistik baholash


Investitsiyalarni statistik o'rganish m asalalaridan yana biri ularning sam aradorligini baholash hisoblanadi. Bunday holat


korxona, firma, korporatsiya va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarning rivojlanishi bo'yicha strategik maqsadlaridan kelib chiqib, ularda yangi ishlab chiqarish, ishlab chiqarishni kengaytirish, rekonstruksiya qilish, texnik jihatdan qayta qurollanish va boshqa tijoriy faoliyatdan kelib chiqadi. Bu ishlarning amalga oshirish uchun katta hajmdagi investitsiya m ablag‘lari kerak bo‘lsa ham , lekin investitsion resurslar hajm i doim chegaralangan bo‘ladi. Shuning uchun korxona investorlarini, rahbarlarini, m enejerlarini qo‘yilgan kapital qo'yilm alarni o 'm ini qoplash qachon va qanday amalga oshiriladi yoki ularni samaradorligi qanday boMishi ham m a- sini ham qiziqtiradi.
Investitsiyalar samaradorligi darajasini o ‘rganishda sta- tistika, iqtisodiyot nazariyasi uslublarini qo‘llaydi. Uning sam aradorlik ko‘rsatkichlarini aniqlash uslubiyati maxsus hujjat «Investitsion loyihalar sam aradorligini baholash b o ‘yicha uslubiy tavsiyanom alar»da keltirilgan. Bundan ko‘zlangan maqsad obyektlarni loyihalash jarayonida eng sam aradorligini tanlab olishdan iborat bo'sa, statistikaning vazifasi boshqacha — u investitsion obyektlardan foydalanish jarayonidagi samaradorlikni aniqlashdan iborat. Shuning uchun samaradorlikni statistik baholash investitsion obyektlarni ham loyihalash, ham ulardan foydalanish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
Investitsiyalar sam aradorlik darajasini aniqlash maxsus hujjatlarda keltirilgan uslubiyotlardan katta farq qilmaydi, le­ kin ular endi amaliy m a’lum otlarga, ya’ni obyektlarni ekspluatatsiya qilish jarayonidagi m a’lum otlarga tayanadi. O byektlar ishlatilayotgan sohalar, tarm oqlarni e ’tiborga olgan holda tijorat, budjet va um um iy iqtisodiy sam aradorlik ko‘rsatkichlari aniqlanadi.
Investitsiyalar sam aradorligini aniqlashda boshlang‘ich

nuqta boMib, natija (sam ara)ni investitsion resurslarni barpo

-tish xarajatlariga boMinadi. Natija sifatida xo'jalik yurituvchi subyektlarning m a’lum davrda olgan sof darom adlari olinsa, nvestitsion xarajatlar sifatida barcha resurslar: pul, m aterial, ntellektual resurslar xarajatlari tushuniladi.
Investitsiyalar samaradorligini aniqlash uchun statistika
^uyidagi k o ‘rsatkichlar tizim idan foydalaniladi: sof darornad, 3‘rnini qoplash m uddati, investitsiyalar foydalilik indeksi va X)shqalar.
K orxonalar am aliyotida investitsiyalar sam aradorligini m iqlashda har xil yo'nalishlar mavjud. Bunda m uhim om il
;ifatida vaqt omili: joriy xarajatlar va olingan iqtisodiy naf lajmi hisoblanadi. Agar vaqt omili hisoblanmasa, olingan naf lajmi bir xil bo‘lish ham m um kin, lekin u har xil vaqt iavom ida olingani uchun ularni solishtirib bo‘lmaydi.
Statistika am aliyotida kapital qo‘yilmalarning am aldagi
;amaradorligini aniqlashda ikki xil yo‘nalish mavjud. B irinchi 4)‘nalishda amaldagi investitsion xarajatlar va ularning imaliy natijalari vaqt om ilini hisobga olm agan holda
)'rganiladi. Ikkinchi yo'nalish har xil vaqtlardagi xarajatlarni liskontirlash orqali bir xil vaqtga va solishtirish m um kin
)o‘lgan holga keltirishga asoslanadi.