Iqtisodiy statistika

Pul formadagi joriy transfertlar qayta taqsimlash to‘lovlari joriy xarakterdagi to‘lovlar bo‘lib, ular joriy va mulkdan olingan daromadlar, davlat budjetidan ijtimoiy ehti- yojlar uchun, sug‘urta mukofotlari va o‘rnini to'ldirish va
h.k. sifatida amalga oshiriladi.
Iqtisodiyotning har bir sektori uchun daromadlar va joriy transfertlar qoldig‘i summasi ixtiyordagi daromadni tashkil etadi va u oxirgi iste’mol va jamg‘arish uchun ishlatiladi. Ay- tish kerakki, oxirgi iste’molni aniqlash qator omillarga bog‘liq:
— iqtisodiy ishlab chiqarish sohasini aniqlashga. Masalan, uy bekalarining ovqat tayyorlash va idishlarni ozoda saqlash, uy-joyni ozoda saqlash va h.k. ishlab chiqarish sohasiga kiritilgan bo‘lsa, bu xizmatlar qiymatini aholining oxirgi iste’moliga qo‘shib bo'lmaydi.
— aholiga ko‘rsatilgan u yoki bu xizmatlardan olgan na- fini ijtimoiy baholash. Bu baholash vaqt o'tishi bilan tubdan o'zgarishi mumkin. Masalan, awalgi asrda shaxtyorlarga ko‘rsatilgan yuvinish (dush) katta bir xizmat sifatida qaralib, uni natural formadagi daromad sifatida qaralgan. Hozirgi vaqtda esa bu narsa elementar mehnat sharoiti sifatida qara- ladi, uni tadbirkor ta’minlashi lozim. Shuning uchun dush- larni saqlash uy xo‘jaliklarini oxirgi iste’moli sifatida emas, balki korxonalaming oraliq iste’moli sifatida qaraladi.
Jamlash (ixtiyordagi daromadning ikkinchi muhim qismi) ixtiyordagi daromadning oxirgi iste’moldan qolgan qismini bildiradi. Shunday qilib, jamlash va pul massasining va de- pozitlarning ortishi, shuningdek, moliyaviy aktivlar ortishini bir-biridan farq qilishi lozim. Jamlash — bu moliyalashtirish-
ning va investitsiyaning muhim manbai bo'lib hisoblanadi.

Jamlashning ixtiyordagi daromadga nisbatni jamlash normasi deb ataladi. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, jamlash normasi 5%—20% orasida tebranadi. Statistikaning muhim vazifalari- dan biri jamlash normasiga ta’sir etuvchi omillarni o ‘rganishdan iborat: bank stavkasining foizi, iste’mol krediti- ni berish sharti, investitsiyalar daromadligi darajasi, ixtiyor­ dagi daromad hajmi va h.k.

Lekin qayta taqsimlash jarayoni faqat pul formada emas, balki ijtimoiy-madaniy xizmatlar ko‘rsat'ish sifatida ham amalga oshiriladi (ta’lim, sog'liqni saqlash, madaniyat va h.k. bo‘yicha nobozor xizmatlar ko‘rsatish). Shu oqimlarni xarak- terlash uchun yangi MHTda natural formadagi ijtimoiy transfertlarni ko‘rsatkichi nazarda tutilgan. Ixtiyordagi daro­ mad va natural formada olingan ijtimoiy transfertlar summasi sektorning tuzatish kiritilgan daromadini tashkil etadi va u jamlash va amaldagi oxirgi foydalanishlarga ajratiladi. Shun- day qilib, M HTda oxirgi iste'mol tushunchasi ikki qismga ajratiladi: oxirgi iste’mol xarajatlari va amaldagi oxirgi iste’mol. Bunday guruhlash oxirgi iste’molni moliyalashtiruv- chi birliklar va bu xarajatlardan naf ko‘ruvchi birliklar orasi­ dagi muhim farqlardan keltirib chiqarilgan. Masalan, ijti- moiy-madaniy xarakterdagi to‘xtovsiz xizmatlar uchun xara- jatlarni davlat organlari amalga oshiradilar, ulardan ko‘riladigan nafni esa uy xo‘jaliklari ko'radilar. Uy xo‘jaliklarining amaldagi iste’moli ularning oxirgi iste’moli uchun qilgan xarajatlaridan natural formadagi ijtimoiy trans­ fertlar, ya’ni davlat muassasalari va notijorat tashkilotlar to ­ m onidan aholiga ko‘rsatilgan xizmatlar hajmiga farq qiladi. Ikkinchi tom ondan, davlatni boshqarish organlarining tuzatish kiritilgan ixtiyordagi daromadlari ularning ixtiyordagi darom adlaridan natural formada to'langan ijtimoiy transfert-
lari hajmichalik kam bo‘ladi.