Iqtisodiy statistika

1) barcha aholiga nisbatan;
2 ) uning ijtim oiy guruhlariga nisbatan;
3) har xil darom adga ega bo'lgan uy xo'jaliklariga nis­ batan.
Rossiya Federatsiyasi iqtisodiyot vazirligi qoshidagi « iqti­ sodiy konyunktura va bashoratlash markazi» tom onidan 1992-yilda ishlab chiqilgan «Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi turm ush darajasini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkichlar tizim i» zam onaviy talablarga javob beradi va ancha toMiq ish- langan. U ning 7 b o ‘lim ida 39 ta ko‘rsatkich keltirilgan:
1. Jam lovchi ko‘rsatkichlar.
2. Aholi darom adlari.
3. Aholi xarajatlari va iste’moli.
4. A holining pul jam g'arm alari.
5. Yig‘ilgan m ulk va tu rarjo y .
6 . A holining ijtim oiy tabaqalanishi.
7. A holining kam ta ’m inlangan qatlami.
A holi turm ush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizim ining oxirgi varianti BM T tom onidan 1978-yilda taqdim etilgan.
1. Tug'ilish, vafot etish va boshqa aholini xarakterlaydi- gan ko‘rsatkichlar.
2. T urm ushning sanitariya-gigiena sharoitlari.
3. O ziq-ovqat m ahsulotlarini iste’mol qilish.
4. T u ra r jo y sharoitlari.
5. T a’lim va san'at.
6 . M ehnat sharoiti va bandlilik.

7. Aholining daromadlari va xarajatlari.

8 . Yashash qiymati va iste’mol baholari.
9. Transport vositalari.
10. Dam olishni tashkil etish.
11. Ijtimoiy ta ’minot.
12. Insonning erkinligi.
Turm ush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni shartli ravishda o ‘lchov turlariga qarab quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
a) sintetik qiymat ko‘rsatkichlari (Y alM , iste’mol fondi,
aholining jam i daromadlari va h.k.);
b) fizik ko‘rsatkich!ar, aniq m aterial boyliklarni iste’moli hajmini ifodalovchi ko‘rsatkichlar (shaxsiy mulk bilan ta ’minlanish darajasi, oziq-ovqat m ahsulotlar iste’moli, tashilgan yoiovchilar soni va h.k.);
d) boyliklar taqsimoti va tarkibi nisbatlarini ifodalovchi nisbiy ko‘rsatkichlar (aholining darom adlar guruhlari bo‘yicha taqsimoti, darom adlar va iste’molni yig‘uvchi va kelishtiruvchi ko'rsatkichlar va h.k.).
Turm ush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimiga bevosita iste’mol ko'rsatkichlari bilan birga iste’mol im koni- yatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar ham kiradi. Ularga, masalan, iste’mol fondi yoki darom ad darajasi ko‘rsatkichlarini kiritish m um kin.
«Turmush darajasini» ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi ko‘p boMganligi sababli hozii^i vaqtda qator jamlovchi ko‘rsatkichlar ham qo‘llaniladi va ulardan biri inson imkoni- yatlarini rivojlanish indeksi (inson salohiyatini rivojlanish indeksi)dir. Bu ko‘rsatkich insonlarning moddiy va manaviy istaklarini qondirish imkoniyatlarini o'lchash uchun, shuning- dek, ayrim mamlakatlar va um um an, insoniyatning ijtimoiy
rivojlanishi ustidan nazorat olib borish uchun xizmat qiladi.


Inson rivojlanish indeksi ( J jr ) uchta om ilning t a ’sirini hisobga oladi: