Iqtisodiy mayishiy fanlar kafedrasi

2.2 INTERNET EXplORER DASTURIDAN FOYDALANISH
Internet yagona tilda muloqot qiluvchi kompyuterlarning global tarmog’idir. U xalqaro telefon tarmog’iga o’xshash bo’lishiga qaramasdan, xech kimga mone emas va uni xech kim to’laligicha boshqarmaydi. Bunga qaramasdan, u shunday bog’langanki, go’yoki u sizga yagona katta tarmoq bilan ishlagandek imkon yaratadi.

Tarmoqdagi barcha kompyuterlar TCP/IP tili deb nomlangan tarmoq pratokollaridan va butil orqali kompyuterlar o’zaro muloqotda bo’ladilar.

TCP (Transmission Control protokol –uzatishlarniboshqarish protokoli), IP (Internet Protokol – internet protokoli). Bular birgalikda standardt tilni tashkil etadi va uning yordamida global tarmoq kompyuterlari ma’lumotlarni almashadilar.
Worid Wide Web (Web yoki WWW) –Internet xujatlarini qarab chiqish uchun mo’ljallangan va boshqarish oson bo’lgan grafikli interfeysdir (aloqa qilish, o’zaro ta`sir, kelishish va x.k). Bu xujatlar va ular orasidagi o’zaro murojaat axborotli “o’rgimchak to’ri” ni xosilqiladi.
Web bir sahifadan boshqa sahifaga murojaat qilishni ta’minlaydi. Webni katta bir kutbxona ko’rinishida tasavvur qilish mumkin. Web tugunlari kitobga o’xshasa, “Web sahifalari “ esa bu kitoblardagi sahifalarni eslatadi.
World Wide Web jaxondagi barcha insonlarning muloqot qilish usulini o’zgartiradi. U kundan kunga keng tarqalayotgan va ma’lumotlar to’plamini olishningtarixda tengi yo’q yangi globalvositadir. So’ngi yillar ichida Web o’zida juda ko’p ma’lumotlarni – birja xbarlari, ishga takliflar, yangiliklar uchun elektron e’lonlar taxtasi, kinofilmlar xaqida ma’lumotlar, adabiyotlarning keng taxlili vao’yinlari jamlaydi.
INTERNET dagi ma`lumotlar turi rang-baranng Bo'lib ulardar ayrimlari e'tibordan uzoq bo'lsa, ayrimlari juda muximdir. Shuning uchun ham Web da «adashish» yoki yangi yo'larga kelib qolish mumkin. Natijada yangi-yangi sahifalarga borib qolish, oldindan noma'lum bo'lgan mavzularni bilib olish, xuddi shuningdek yangi odamlar bilan uchrashish va jaxon bo'yicha yangiliklarni bilib olish sodir bo'ladi.
Internet faqat tashkilotlar haqidagi ma'lumot emas. Web ga yozilish juda ham oson bo'lgani uchun ham ko'pchilik foydalanuvchilar o'zlarining «shaxsiy sahifalarini» tashkil etadilar. Unga o'zi va qiziqi haqida, rasmi va boshqa ma'lumotlarni joylashtiradi.
Web tugunlarini Internetdagi katta kutubxona sifatida tasavvur qilish mumkin. Web tuguni go'yoki kutubxonadagi kitob , Web «sahifasi» go'yoki kutubxona sahifalaridir. Sahifalarni to'plash, tugunlar deb ataladi. Odatda Web bo'yicha sayxat ma'lum bir tugundan boshlanadi, xuddi kitobning muqovasi yoki mundarijasidek tugunning boshlanqich nuqtasini «birinchi sahifa» tashkil qiladi. Har bir sahifa tugunning birinchi sahifasi bilan belgilanadi. URL (Universal Resource Locator) formatdagi unikal adresga ega. Web sahifalarini qarab chiqish uchun foydalaniladigan «qarab chiqish vositasi» dasturiy vositadir.
Web sahifalari o'zaro bir-biri bilan bog'liq. Boshqa sahifaga o'tish uchun kerakli matnni yoki rasmni tanlashdan foydalaniladi va bunga murojaat deb ataladi.
Web bo'yicha «adashib» yurish deganda murojjatga ko'ra boshqa sahifaga o'tish tushuniladi. Murojaattagiga chizilgan yoki cheklangan so'z va rasmlar bo'lib, unda Web adresi mujassmalashgan bo'ladi.
Microsoft Internet Explorer-bu ko’rib chiqish vositasidir.Microsoft Word matnlar bilan ishlash uchun vosita yoki Microsoft Exsel-elektiron jadvallar bilan ishlash uchun vosita bo’lganidek,Internet Explorer Web xabarlarga o’tishni amalga oshiruvchi va ularni olish uchun ko’rib chiqish vositasidir.
Ko’rib chiqish asboblari panelida Webga o’tishni amalga oshiruvchi va topilgan ma’lumotlarni qayta ishlovchi tugmalar joylashgan.
Asboblar panelida ko’rib chiqish vositasini boshqarish uchun bir qator funksiyalar va buyruqlar joylashgan.Asboblar paneli ostida joylashgan adreslar satri o’tish mumkin bo’lgan joriy tugunning adresini akslantiradi.Yangi tugunga o’tish uchun bevosita adreslar satri maydoniga yangi tuginning adresi kiritiladi.Yangi adres kiritilgandan so’ng Enter tugmasi bosiladi.
Internet Explorerning asboblar panelida bir nechta tugmalar bor.
Oldingi va orqaga o’tishni amalga oshiruvchi tugmalar: Orqaga o’tishni bajaruvchi tugma oldingi sahifani qaytishini ta’minlaydi.Bu sahifa joriy sahifadan oldin ekranda xosil bo’lgan. Oldinga o’tishni bajaruvchi tugma esa joriy sahifadan keyingi sahifaga o’tishni ta’minlaydi.Agar muloqot jarayonida orqaga o’tishni bajaruvchi tugma ishlatilmagan bo’lsa,u xolda oldinga o’tish tugmasi vaqtincha o’chirilgan bo’ladi.
Birinchi sahifani ochish tugmasi:
Birinchi sahifani ochish tugmasi standart birinchi sahifaga o’tishni ta’minlaydi. U ko’rib chiqish vositasi ishga tushirilganda avtomatik tarzda ochiladi.
Windows tamg’asi (emblema):
Ko’rib chiqish vositasiga murojaat qilinganda yoki xabarlar yuklanganda Windows tamg’asi ekranning yuqori o’ng burchagidaxosil bo’ladi. Agar bu uzoq vaqt davom etsa, u xolda quyida keltirilgan to’xtash tugmasidan foydalaniladi.
Qidirish tugmasi:
Qidirish tugmasi Internetda qidirishni amalga oshiruvchi vosita joylashgan sahifani ochadi.
To’xtatish tugmasi:
To’xtatish tugmasi ko’rib chiqish vositasi bo’yicha bajarilayotgan murojaatni darxol to’xtatadi.
Ochish va shaxsiy jildga (papkaga) murojaatlar qo’shish tugmalari:
Ko’rib chiqish vositasi bir necha bor tashrif etilgan sahifalarga murojaatlar shaxsiy jildda saqlanadi. Shuning uchun ham shaxsiy jilddan xoxlagan vaqtda ixtiyoriy sahifaga qaytish mumkin.Добавить в меню папки tugmasini bosilsa,u xolda joriy sahifaga murojaat keyinchalik foydalanish uchun saqlanadi.
Shaxsiy jilddagi murojaatlar haqida qo’shimcha ma’lumot olish uchun Internet Explorerning ,,?” minyusidan Вызов spravki buyrug’ini tanlang va ko’rsatkichlar bo’limiga Организация работы со страницами satrini kiriting,so’ngra Разборка часть исползуемых странитцы по папкам bo’lishini oching.
Ma’lumotlar tizimidagi ko’rsatkich bo’limidagi yarliki satri bo’yicha Создание ярлыка страниыу на рабочем столе qismini toping. Yorliq Webning ma’um sahifasiga qaytish imkoniyatini beradi. Faylning yorlig’i hosil bo’lgandan so’ng uni jildda saqlash yoki elektron pochta orqali jo’natish mumkin.
Internetdan foydalanuvchilarning soni ko’payishi bilan uning ishlash tezli pasayib boradi. Internet serveri bir sahifaga ko’pchilikning bir payitda kirish imkoniyatini yaratadi. Ammo barcha serverlar ham bu imkonyatga ega emas va ularning ayrimlari ko’rib chiqish vositasidan kelgan so’rovlarga javob berib ulgurmaydi. Agar sizningcha sahifani chaqirishga ko’p vaqt ketsa, u holda sabr qiling. Buni hech ajablanadigan joyi yo’q. agar sahifaga kirmoqchi bo’lganingizda imkon yo’q yoki sahifa band degan javob kelsa buni telefon aparatidagi “bandlik signali” kabi tushunish va birozdan keyin ishlarini qaytadan takrorlash kerak. Yaxshisi shu paytda Webning boshqa tuguniga o’tishga harakat qiling.
Katta fayllarni yuklash ko’p vaqt talab etadi.Fayl qanchalik katta bo’lsa,ko’rib chiqish vositasida uni yuklash uchun shuncha ko’p vaqt talab etiladi.Agar uzatish tezligi sizning-cha juda sekin bo’lsa,tezligi yuqori bo’ladigon modemdan foydalaning. Bu Web bo’yicha “sayoxatda” imkoniyatingizni oshirishni ta’minlaydi.
To’xtatish tugmasini esdan chiqarmang.
Agar Internet Explorer asboblar panelining o’ng yuqori burchagidagi Windows tamg’asi (emblemasi) uzoq vaqt Noproporsional aktiv bo’lsa, bajarayotgan so’rovni to’xtatish uchun Остановить (to’xtatish) tugmasidan foydalaning.
Internet Explorer ning Vid minyusidan Parametri buyrug’ini tanlang.Stranitsa bo’limidan Показывать рисунки belgisini olib tashlang va “Ok” tugmasini bosing. Endi Web sahifalariga o’tishda faqat matnli ma’lumotlar yuklanadi. E-mail-aniq elektiron adres bo’yicha xabarlarni uzatishning elektiron usuli.E-mail yordamida xabarlar,odamda, matn (xat) ko’rinishida uzatiladi.
E-mail matn bilan birga boshqa turdagi ma’lumotlarni ham uzatish imkoniyatiga ega (rasm,grafik,tovush va b yangi yani mojus formatli fayllar: (attachment) E-mail bu ma`lum elektron manzilga axborotni elektron usulda o’tkazish vositasidir.
Elektron aloqa tushunchasi oddiy aloqa tushunchasiga o`hshashdir. Haqiqatdan ham E-mail orqali xat jo’natishda siz oddiy xat kabi satrlarni to’ldirasiz, yangi yboriladigan manzil yoziladi (faqat barcha nomlar va manzillar elektron holda) elektron xatni jonatishdagi barcha ishlar ham oddiy xatni jo’natishga o`hshaydi. Siz aloqa serveri (odamda Post Office Protocol) bilan bog`lanib, xatni “aloqa bo’limi ga olib borasiz”, keyin aloqa serveri xatni manzillar serveriga uzatadi. U yerdan manzili ko`rsatilgan kishi xatni olib ketishi mumkin.
Elektron aloqa hujjatni manzil bo`yicha yo’llash qoidalariga bo`ysunishi va aniq o’lchamlarga Ega bo'lishi kerak. Elektron aloqa quyidagi vazifalarni bajaradi.

1. 
   Xujjatlarni kiritish va ularni chiqarish.
   
2. 
   Xujjatlarni aloqa qutisiga uzatish.
   
3. 
   Xatolarni tekshirish.
   
4. 
   Dastlab jo'natish qurilmalarini qo'llash va qabul qilinganligini ta'kidlash.
   
5. 
   Foydalanuvchilar bilan ishlash.
   

Elektron aloqa xatni axborot tarmoqlari orqali foydalanuvchiga yetkazishni ta'minlaydigan muxim tarmoqli aloqadir. Shaxsiy manzillardan xat, xisobotlarni yakka abonentlarga jo'natishda foydalaniladi. Umumiy manzildan qonunlar, tarmoqning ishi haqidagi ma'lumotlar xabarlarni uzatishda foydalaniladi.
Xozirgi kunda axborot tarmog'idan foydalanish an'anaviy tus olgan. Bugungi kunda milliy axborot tizimini shakllantirish jarayonida internet va boshqa global axborot tizimlaridan keng foydalanish, ayniqsa muhim aham iyatga ega. Bu «kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ham ta'kidlanadi.
Internet tizimidan foydalanish uchun eng avvalo, bu axborot tarmog'iga ulanish lozim.
Internet da ishlash jarayonida turli ko'rinishdagi fayllar bilan ishlashga to'g'ri keladi. Tarmoqdan olingan dastur, xujjatlarning qaysi taxrirlagich yordamida yozilganligini bilish axborotlarni tez qayta ishlashga imkon beradi.
Internet dagi ba'zi foydali manzillar ro'yxatini keltiramiz:
Http: WWW. W3. org. Internet ning rasmiy xujjatlari saqlanadigan serber. Bu yerda HTML tilining amaldagi andozalarini va uni yangi namuna versiyalari bayonini, Internet ishi masalalari muxokama qilingan anjumanga murojaatlarni, global kompyuter tarmog'ining boshqa ma'lumot manbalariga murojaatlarni topamiz.
Http: WWW. boutell. com bag - bu serber WWW bo'yicha tez-tez beriladigan savollar va ularning javoblarini o'zida saqlaydi.
Htt: WWW. Machao. Ru /digest/ - internetga ishlash haqidagi rus tilida yozilgan ma’lumotlarni o’zida saqlaydi.
Http: //Web. Canlink. Com / helpdesr/ window – HTML da ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning WWW adreslari ko’rsatilagan.
Internet provayderini tanlashda internetda ishlash tezligi va sifati provayderga bog’liq ekanini inobatga olish kerak.