Iqtisodiy bilim asoslari

Differensial renta I yerning tabiiy unumdorligi bilan bog’liq bo‘lgan, sanoat markazlariga, bozorlarga va aloqa yo‘llariga yaqin joylashgan serunum yer uchastkalarida vujudga keladi. Chunki bunday yer uchastkalarida sarf-xarajatlar darajasi unumdorligi past, bozorlardan, shaharlardan va markaziy yo‘llardan uzoq joylashgan yer uchastkalari mahsulot birligiga to‘g’ri keladigan xarajatga nisbatan kam bo‘ladi. Differensial renta I ning hosil bo‘lishini shartli misol yordamida ko‘rib chiqamiz (10-jadval).
10-jadval

Differensial renta I ning hosil bo‘lishi

Yer uchast-kasi	Ijti-moiy ishlab chiqarish xarajat-lari (so‘m)	O‘rtacha foyda (so‘m)	Ijti-moiy qiymat (so‘m)	Yalpi mahsu-lot (tonna)	Mahsu-lotning indivi-dual qiymati (so‘m)	Ijti-moiy qiymat – bozor narxi (so‘m)	Yalpi sotil-gan mahsu-lot (so‘m)	Dif-feren-sial renta I (so‘m)
A	8000	2000	10000	20	500	500	10000	-
B	8000	2000	10000	25	400	500	12500	2500

Differensial renta II xo‘jaliklarni intensiv (jadal) rivojlantirish, yerning hosildorligini oshirish uchun qo‘shimcha xarajatlar sarf qilish bilan, ya’ni qishloq xo‘jaligida kimyoviy o‘g’itlarni qo‘llash, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash va elektrlashtirish darajasi bilan bog’liq holda vujudga keladi (11-jadval).

Misolimizda yerga qo‘shimcha 5 ming so‘m xarajat sarf qilish natijasida qo‘shimcha 20 tonna mahsulot olinsa, u holda birinchi yilga nisbatan qo‘shimcha olingan 10 ming so‘m daromad differensial renta II ni tashkil etadi. Shuning uchun ham qishloq xo‘jaligini intensiv rivojlantirish uchun alohida e’tibor beriladi.
11-jadval