Iqtisodiy bilim asoslari

4. Qo‘shimcha tashqi ta’sirlarni tartibga solish. Ma’lumki, har qanday tovar 

va  xizmatlarning  bevosita  ishlab  chiqaruvchisi  va  iste’molchisi  bo‘ladi.  Lekin 

shunday tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonlari ham borki, ular nafaqat 

ishlab chiqaruvchi va iste’molchiga taalluqli bo‘ladi, balki bu jarayonga bevosita 

aloqasi bo‘lmagan uchinchi tomonga ham ta’sir qiladi. Masalan, zavod mo‘risidan 

chiqayotgan tutun, bu zavoddagi ishlab chiqarish jarayoniga hech qanday aloqasi 

bo‘lmagan, zavod atrofida yashayotgan aholi salomatligiga ta’sir qiladi. Bu holat 

iqtisodiyotda  qo‘shimcha  tashqi  ta’sir  deb  yuritiladi.  Bunday  tashqi  ta’sirlarni 

tartibga solish ham davlat zimmasiga yuklatiladi. Agar tashqi ta’sir salbiy bo‘lsa, 

uning oldini olish choralari ko‘riladi. Agar ijobiy bo‘lsa, bunday ishlab chiqarish 

qo‘llab-quvvatlanadi. Masalan, davlat atrof-muhitni ifloslantirib, tabiatga salbiy 

ta’sir ko‘rsatuvchi korxonalarga jarima va soliqlar belgilaydi, ta’limni rivojlantirib, 

butun iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi muassasalarga esa moliyaviy imtiyozlar 

beradi.