Iqtisodiy bilim asoslari

65

65

64

holat  tovar  va  xizmatlar  ishlab  chiqarishning  kamayishiga,  aholining  ish  bilan 

ta’minlanganlik darajasining pasayishiga olib keladi. Aksincha, agar soliqlar stavkasi  

kamaytirilsa, aholi va firmalar ixtiyorida ko‘proq pul qoladi. Bu holatda tovar va 

xizmatlarga bo‘lgan yalpi talab oshadi. Bu esa, o‘z navbatida, tovar va xizmatlar 

ishlab chiqarishning ko‘payishiga, aholining ish bilan ta’minlanganlik darajasining 

oshishiga olib keladi.

Xuddi shu kabi, agar davlat soliqlarga tegmasdan o‘z xarajatlarini yoki transfert 

to‘lovlarini oshirsa, tovar va xizmatlarga bo‘lgan yalpi talabi oshadi. Bu esa, o‘z 

navbatida, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning ko‘payishiga, aholining ish bilan 

ta’minlanganlik darajasining oshishiga yoki inflatsiya darajasining oshishiga olib 

keladi. Aksincha, agar soliqlar o‘zgarishsiz qolib, davlat xarajatlari yoki transfert 

to‘lovlari  kamaytirilsa,  tovar  va  xizmatlarga  bo‘lgan  yalpi  talab  kamayadi.  Bu 

esa  tovar  va  xizmatlar  ishlab  chiqarishning  kamayishiga,  aholining  ish  bilan 

ta’minlanganlik darajasining pasayishiga yoki inflatsiya darajasining pasayishiga 

olib keladi. Ko‘pchilik hollarda, davlat bir vaqtning o‘zida ham davlat xarajatlarini, 

ham soliqlar stavkasini o‘zgartirish bilan iqtisodiyotni barqarorlashtirishga urinadi.

Davlat budjet-soliq siyosati bilan bir qatorda, pul-kredit siyosatini ham olib 

boradi.  Davlatning  u  yoki  bu  yo‘nalishdagi  siyosati,  uning  nimani  o‘z  oldiga 

maqsad qilib qo‘yganligiga bog‘liq bo‘ladi.

Davlat budjeti kamomadining miqdori, mamlakatda ishlab chiqarilgan bir yillik 

yalpi mahsulot hajmining 2—3 foizi miqdorida bo‘lishi normal holat hisoblanadi. 

Lekin kamomad hajmi haddan tashqari oshib ketganda, uni kamaytirish chora-

tadbirlari ko‘rilishi lozim bo‘ladi. Davlat budjetining kamomadini quyidagi yo‘llar 

bilan kamaytirishi mumkin:

1. Davlat xarajatlarini kamaytirish.

2. Qo‘shimcha daromad manbalarini topish.

3.  Tovar  va  xizmatlar  bilan  ta’minlanmagan,  ortiqcha  pulni  muomalaga 

chiqarish.

4.  O‘z  fuqarolaridan,  firmalardan,  chet  el  hukumatlari,  xalqaro  bank  va 

moliyaviy muassasalaridan qarz olish.