Iqtisodiy bilim asoslari

Mulk
 — odamlar tomo nidan o‘zlashtirilgan va egalik qilish mumkin 
bo‘lgan bar cha narsalar.
Mulkdor
 — mulkka egalik qiluvchi shaxs.
Iqtisodiyot fanida mulkning davlat va xususiy turlari keng o‘rganiladi.
Yer,  yer  usti  va  yer  osti  boyliklari,  suv,  o‘simlik  va  hayvonot  dun-
yosi  hamda  boshqa  tabiiy  resurslar  umummilliy  boylik  hisoblanadi. 
Ulardan  oqilona  foydalanish  zarur  va  ular  davlat  muhofazasidadir. 
Davlat  tashkilotlari,  korxona  va  muassasalarning  mol-mulklari, 
davlat  ahamiyatiga  ega  madaniy  boyliklar,  tarixiy  yodgorliklar,  davlat 
budjetining  mablag‘lari,  oltin-valuta  zaxirasi,  mol-mulklar  davlat 
mulkini tashkil qiladi.
Davlat  mulki  bo‘lgan  mol-mulk  davlatga  tegishli  korxona,  idora 
va  tashkilotlarga  xo‘jalik  yuritish  yoki  boshqarish  uchun  biriktirib 
qo‘yiladi.  Masalan,  maktabga  tegishli  barcha  mol-mulk  davlat 
mulki  bo‘lib,  undan  foydalanish  huquqi  maktab  jamoasiga,  unga 
egalik  qilish  huquqi  tuman  hokimligiga,  uni  tasarruf  etish  huquqi 
esa  davlatning  maxsus  tashkiloti  hisoblanmish  —  Davlat  aktivlarini 
boshqarish  qo‘mitasiga  berilgan.  Maktab  mulkidan,  binosidan 
5 – E. Sariqov, B. Haydarov
http:eduportal.uz

---

66
ta’lim  berishdan  boshqa  maqsadlarda  foydalanish  uchun  maktab 
rahbariyati  maktabning  egasi  –  hokimiyatdan  ruxsat  olishi  lozim. 
Bozor iqtisodiyotida eng ahamiyatli mulk – bu xususiy mulkdir.
Ashyolar  –  bu  muayyan  mulkdor  egalik  qiladigan  narsalar,  pullar, 
qimmatli  qog‘ozlar  va  ashyoviy  huquqlardir.  Ashyoviy  huquqlar  esa 
boshqa birovdan biror narsani yoki xizmatni olish huquqi bo‘lib, u ham 
mulk egasiga tegishli bo‘ladi.
Ashyolarga  shaxsiy  ashyolarni,  ko‘char  va  ko‘chmas  ashyolarni, 
korxona ashyolarini misol qilib keltirish mumkin.
Mulk  ob’yektlarining  ichida  intellektual  mulk  o‘ziga  xosligi  bilan 
ajralib turadi. Intellektual mulk – bu inson aqliy mehnatining mahsuli 
bo‘lib, unga bo‘lgan mulkdorlik huquqi qonun orqali ma’lum bir vaqtga 
shu  insonga  belgilab  qo‘yiladi.  Ya’ni,  bu    insonning  ruxsatisiz  undan 
foydalanish taqiqlanadi.
Intellektual  mulkka  misol  qilib  quyidagilarni  keltirish  mumkin: 
adabiy,  badiiy,  ilmiy  asarlar,  ovoz  yozish,  radio,  televideniye  asarlari, 
kashfiyotlar,  ixtirolar,  kompyuter  dasturlari,  tovar  belgisi,  nou-xau  va 
boshqalar.
Mulk  shaklini  davlat  mulkidan  xususiy  mulkka  o‘zgartirishga 
xususiylashtirish deb ataladi. Xususiy mulkni davlat mulkiga aylantirish 
esa milliylashtirish deb yuritiladi. Mustaqillikdan oldin respublikamizdagi 
barcha ishlab chiqarish vositalari, zavod va fabrikalar davlat tasarrufida 
edi. Mustaqillikka erishilgandan so‘ng bozor iqtisodiyoti yo‘lini tanladik.