Iqtisodiy bilim asoslari

p
0
8 400
9 000
8 800
1 2 3
9 200
5 6 7 8 9 
q
S
D
M
8 600
4
Guruch 
narxi (p),
so‘mda
Guruchga 
bo‘lgan 
talab 
miqdori 
(q
D
), t
Guruchning 
taklif 
miqdori 
(q
S
), t
9 000
0
8
8 800
2
6
8 600
4
4
8 400
6
2
http:eduportal.uz

---

106
sotuvchilar uchun ma’qul tushadi. Tovarga bo‘lgan talab va taklif miqdori 
teng  bo‘lgan  holatdagi  tovar  narxi  muvozanat  narx  yoki  tovarning  bozor 
narxi deb ataladi. Bozor narxiga mos talab (yoki taklif) miqdori muvozanat 
miqdor deb yuritiladi. Yuqorida ko‘rilgan bozordagi guruchning muvozanat 
narxi, ya’ni bozor narxi 8 600 so‘mni, muvozanat miqdori esa 4 tonnani 
tashkil  qiladi.  Talab  va  taklif  chiziqlarining  kesishish  nuqtasi  (M  nuqta) 
muvozanat  nuqta  deb  ataladi.  M  nuqtaning  ordinatasi  muvozanat  narxni, 
absissasi esa muvozanat miqdorni bildiradi.
Qat’iy narxlar 
— bozorda davlat tomonidan qat’iy qilib o‘rnatiladigan, 
bozor narxidan farqli bo‘lgan narx.
Taqchil bozor
— tovar  taklif miqdo rining unga bo‘lgan talab miq doridan 
past bo‘lgan bozor.
To‘yingan  bozor
—  tovar  taklifi  miqdorining  unga  bo‘lgan  talab 
miqdoridan yuqori bo‘lgan bozor.
Muvozanat miqdor
— tovarning bozor muvozanat narxiga mos talab 
(yoki taklif) miqdori.
Tovarning bozor (muvozanat) narxi
 — bozorda tovarga bo‘lgan  talab 
miqdorining taklif miqdoriga teng bo‘lgandagi narx.
Aytaylik,  bozorda  qat’iy  narx 8  400  so‘m  qilib  belgilangan  bo‘lsin. 
Unda  bozorda  guruchga  bo‘lgan  talab  miqdori  6  tonna,  taklif  esa                      
2  tonnani  tashkil  qiladi.  Demak,  taklif  qilingan  2  tonna  guruch  tezda 
sotilib, xaridorlarning yana 4 tonnalik talabi qondirilmay qoladi, ya’ni 
mahsulot taqchilligi yuzaga keladi. Bozordagi bunday holat taqchil bozor
holati deb ataladi.
Aksincha, bozorda guruch narxi 8 800 so‘m qilib belgilangan bo‘lsa, 
guruchga  bo‘lgan  talab  miqdori  2  tonna,  taklif  esa  6  tonnani  tashkil 
qiladi. Natijada, taklif qilingan guruchning faqat 2 tonnasi sotib olinib, 
4 tonnasi ortib qoladi. Bozordagi bunday holatga to‘yingan bozor holati 
deb ataladi. 
Ko‘rib  turganingizdek,  yuqoridagi  har  ikkala  holda  ham  bozorda 
muvozanat  yo‘q.  Shu  bois,  bozorda  narxlarning  bunday  yuqoridan 
qat’iy qilib o‘rnatilishi maqsadga muvofiq emas. Agarda bozorda doimiy 
muayyan  narxlardagi  talabga  ega  tovarlar  miqdori  xuddi  shunday 
narxdagi  taklif  qilinayotgan  tovarlar  miqdoriga    teng  bo‘lsa  bozorning 
bu xolati bozor muvozanati deb ataladi. Bunday bozor iqtisodiyot fanida 
muvozanatlashgan bozor deb yuritiladi
http:eduportal.uz

---