Iqtisodiy bilim asoslari 8

mulkchilik
Raqobat
Erkin narxlar
Monopoliyani
 rad etish
Bozor 
iqtisodiyotining 
asosiy xususiyatlari


 
Bozor iqtisodiyoti
— xususiy mulkchilikka asoslangan, barcha iqtisodiy yechimlar 
bozor mexanizmlari yordamida aniqlanadigan iqtisodiy tizim.
TARIXGA BIR NAZAR
Bozor iqtisodiyoti nazariyasining asoschilaridan biri, bu ingliz iqtisodchisi Adam 
Smitdir. Bu nazariya bir necha asrlar davomida asta-sekin rivojlanib, shakllanib va 
mukammallashib bordi. Ayni paytga kelib, sof bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan davlat 
yo‘q. Qaysi davlatni olmang, davlat u yoki bu darajada iqtisodiyotga aralashadi. 
XX asrga kelib esa markazlashgan rejali iqtisodiyotga asoslangan qator davlatlar 
vujudga keldi. Natijada, bu ikki nazariya va amaldagi ikki tizim o‘rtasida raqobat, 
o‘zaro musobaqa paydo bo‘ldi. Bozor iqtisodiyoti jamiyat hayotidagi o‘zgarishlarga 
javoban, ijobiy xususiyatlarni o‘zida tez mujassamlashtirib, bu o‘zgarishlarga tezlikda 
moslasha oldi va bu bilan iqtisodiy taraqqiyot rivojiga poydevor bo‘ldi. Rejali iqtisodiyot 

---

107
106
107
1. Bozor iqtisodiyoti tizimi — “Nima?” “Qanday?” va “Kim uchun?” degan savollarga qay 
tarzda javob berishini tushuntirib bering. Bozor iqtisodiyotining asosiy xususiyatlarini 
sanang.
2. Erkin iqtisodiy faoliyat deganda nimani tushunasiz?
3. Bozor iqtisodiyotida xususiy mulkchilikning roli qanday?
4. Nima sababdan monopoliya bozor iqtisodiyotiga zid keladi? 
5. Nima sababdan deyarli barcha dunyo mamlakatlari bozor iqtisodiyotini tanlashdi?
6. Hozirgi rivojlangan davlatlardagi bozor iqtisodiyoti qanday nom bilan ataladi?
7. Sof bozor iqtisodiyotining bo‘lishi mumkinmi? Nega?
8. Aralash iqtisodiyot sharoitidagi davlatning roli nimalardan iborat bo‘lishi kerak, deb 
o‘ylaysiz? Javobingizni asoslang.
9. Sof bozor iqtisodiyoti eplay olmaydigan iqtisodiy muammolarni sanang. Bu muam-
molarni yechishning qanday yo‘llari mavjud?
10. O‘zingiz bilgan tadbirkorlik bilan shug‘ullanadigan tadbirkor faoliyati misolida bozor 
iqtisodiyotining asosiy xususiyatlarini tushuntirib berishga harakat qiling.
11. Bozor iqtisodiyoti va aralash iqtisodiyotning afzallik va kamchilik tomonlarini o‘zaro 
taqqoslang.