Iqtisodiy bilim asoslari 8

BILIMINGIZNI SINAB KO‘RING!
CHEKLANGANLIK MUAMMOSI
2-MAVZU
1. Inson Yer yuzida yashab, to‘laqonli hayot kechirishi uchun o‘zida nimalarga muhtojlik va 
ehtiyoj sezadi? 3 minut ichida bu ehtiyojlar ro‘yxatini tuzing. Agar vaqt yetarlicha bo‘lgan-
da bu ro‘yxatni yana qanchagacha davom ettirishingiz mumkin edi? Umuman olganda, 
inson ehtiyojlarining poyoni va cheki bormi?
2. 1–2-rasmlarda tasvirlangan har bir kishining qanday ehtiyojlari bo‘lishi mumkin? Turli 
kishilar ehtiyojlarining har xil bo‘lishi nimalarga bog‘liq deb o‘ylaysiz?
3. 3-rasmda tasvirlangan oilaning qanday ehtiyojlari bor deb o‘ylaysiz? 4-rasmda tasvirlangan 
maktab o‘quvchilarining-chi? Ularni to‘la qondirish imkoniyati bormi?
4. Yuqorida aniqlangan yetishmovchiliklar va muammolarning asosiy sababi nimada deb 
o‘ylaysiz?
FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
2
1
3
4
Iqtiboslar
Insonga xos orzu-intilishlarni ro‘yobga chiqarish, uning ongli hayot kechirishi 
uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy olamni bamisoli parvoz qilayotgan qushning 
ikki qanotiga qiyoslasak, o‘ylaymanki, o‘rinli bo‘ladi.
Qachonki ana shu ikki muhim omil o‘zaro uyg‘unlashsa, tom ma’nodagi qo‘sh 
qanotga aylansa, shundagina inson, davlat va jamiyat hayotida o‘sish-o‘zgarish, 
yuksalish jarayonlari sodir bo‘ladi.
Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidan
Iqtisodiy resurslar
 
— mahsulot va xizmatlar yaratish uchun asqotadigan barcha narsalar.
Erkin ne’matlar 
— insonga tabiat in’om etgan tekin ne’matlar.
Iqtisodiy ne’matlar 
— inson iqtisodiy faoliyati orqali yaratiladigan ne’matlar.
Cheklanganlik muammosi
 
— cheksiz ehtiyojlar va cheklangan resurslar o‘rtasidagi 
nomutanosiblik.
Ularni erkin ne’matlar deb ataymiz. Qolganlarini esa inson o‘z mehnati, iqtisodiy faoliyati 
orqali yaratishi va ishlab chiqarishi lozim bo‘ladi. Ularni iqtisodiy ne’matlar deb ataymiz. Inson 
ehtiyojlari biror-bir moddiy narsa – tovarni iste’mol qilish yoki biror-bir xizmatdan foydalanish 
evaziga qondirilishi mumkin. Biror narsani ishlab chiqarish uchun tabiatdan xomashyo, insonning 
jismoniy kuchi, bilimi, turli xil mashina va mexanizmlar, asbob-uskunalar, bino va inshootlar, 
xullas bir so‘z bilan aytganda, ishlab chiqarish resurslari zarur bo‘ladi. Iqtisodiy resurslar miqdori 
esa, afsuski, chegaralangan. Shu bois, insonning hamma yetishmovchiliklari va ehtiyojlarini to‘la 
qondirishning iloji yo‘q. Iqtisodchilar bu muammoni cheklanganlik muammosi deb yuritishadi va 
u iqtisodiyotning asosiy muammosi hisoblanadi.
Odamlarning cheklangan resurslardan foy dalanib, poyonsiz ehtiyojlarini to‘laroq qon-
dirishga qaratilgan, oqilona xo‘jalik yuritish yo‘l-yo‘riqlarini iqtisodiyot fani o‘rganadi.
Cheklangan resurslardan qay tarzda foydalanish insonning ma’naviyatiga ham bog‘liq. 
Ma’naviy jihatdan qashshoq odam o‘z ehtiyojlarining moddiy jihatini e’tiborga oladi, 
xolos. Bu esa oxir-oqibat, insonning turmush tarziga, uning jamiyatdagi mavqeyiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, har bir inson o‘z ehtiyojlarining ma’naviy va moddiy jihatiga 
ahamiyat berishi lozim. Yuksak ma’naviyatli inson o‘z moddiy ehtiyojlarini qondirar ekan, 
atrofdagi odamlarga va umuman jamiyatga ziyon-zahmat yetkazmaslikka intiladi.
Inson ehtiyojlarini qondirishi uchun unga turli xil ne’matlar zarur bo‘ladi. Bu ne’mat larning 
ba’zilari (havo, suv, quyosh yorug‘ligi, issiqligi va hokazolar)ni insonga tabiat tekin in’om etadi. 

---