Ipak texnologiyasi

L_t= (v₂-v₁) t
Kattalikkacha chо‘ziladi.

Ba’zi hollarda t= bо‘lganda, halqa orqali L m uzundikdagi tp о‘tadi, uning chо‘zilishi esa

L =(v₂-v₁) (17)

Tenglik bо‘yicha

= L/v_{1 (1.18)}

bu ifodasini yuqoridagi tenglikka (18) qо‘yib

L =(v₂-v₁)
L ni L ga bо‘lib, nisbiy chо‘zilish kattaligini olamiz

v₁ va v₂ ni va orqali ifodalaymiz.

Kо‘rinib turibdiki,

Lekin, burchak tezligi va о‘zaro tengdir. Ularni deb belgilaymiz. Kо‘rinib turibdiki

shuni isbotlash kerak edi.

Amalda d₁=40 mm, d₂=40,8 mm. Shuning uchun

(40,8-40)/40=0,02

bu uzayish chiziqli zichligi 2,33 teks bо‘lgan xom ipakni nazoratlash va boshqarish uchun yetarlidir. 3,23 va 4,65 teks bо‘lgan xom ipak uchun, talab qilinadi.

Halqa orqali harakatida har bir shox tortilib R sinaladi.

Rolik o’qiga teng ta’sir qiluvchi bu kuch ta’sir qiladi

, (19)

bunda  - uch yelkali richag oxiridagi rolikka ipni о‘ralish burchagi. Amalda uni doimiy deb qabul qilinadi.

Yuqoridagi tenglik xalqaning statik xarakteri deb ataladi.

Bu tenglikka mos holda doimiy E₁ va  bо‘lganda T=T_k.nn va orasidagi bog‘liqlik, tо‘g‘ri chiziqlarda yozilgan, va R orasidagi bog‘liqlik tо‘g‘ri chiziqda kо‘rsatilgan.

Endi halqada xom ipakning chiziqli zichligini T bir teks (monoteks) va sakrab о‘zgarish jarayonini kо‘ramiz.

Xom ipakni chiziqli zichligini monotonni о‘zgarishi, pilla ipining chiziqli zichligini uzunligi bо‘yicha tabiiy о‘zgarishi natijasida yuzaga keladi. Bu jarayon nisbatan uzoq davom etuvchi bо‘lib, u statik qonunga bо‘ysunadi deb qabul qilish mumkin.

belgilaymiz va (5) tenglikni hosil qilamiz.

bundan

(20)

Xom ipak chiziqli zichligini monotonni о‘zgarishida kattaligi hamma vaqt doimiy bо‘lib qoladi. Shu kabi v₁ va v₂ doimiy bо‘lganda, tо‘htovsiz va monotonni о‘zgarishida T kattalik R ham tо‘htovsiz va monotonni о‘zgaradi, lekin uzoq vaqtda, shu sababli kо‘z bilan ilg‘ab bо‘lmaydi.

Boshqa ish – xom ipak chiziqli zichligini sakrab о‘zgarishi. Faraz qilaylik, qandaydir daqiqaga t=0 dastadan bitta pilla uzildi va xom ipakning chiziqli zichligi sakrab о‘zgaradi t₀ dan t₁ va boshqa agar t=-0 daqiqada о‘tayotgan ipning chiziqli zichligi t_x=t₁=t₀=t bо‘ladi, t xom ipakni chiziqli zichligi kamaygan kattalik. Bundan qо‘yidagi kelib chiqadi, sistemadagi tenglik, t=-0 daqiqada bо‘lgan, t=+0 daqiqada buziladi. T=-0 daqiqada teng ta’sir qiluvchi kuchlar ta’sir qildi r_x=r_t0 , berilgan kattalikdagi qaysiki ipning chо‘zilishiga tо‘g‘ri keladi. T₁ chiziqli zichlikdagi xom ipak uchun, halqaning statik xarakteristikasi bо‘yicha, bu kuch r_t1 teng bо‘lishi kerak. Lekin, kutilmaganda ipning chiziqli zichligi sakrab kamayishi bilan t=+0 da ipni chо‘zilishiga r_t0 kuch ta’sir etishi davom etadi, u keragidan ortiq kuch bо‘lib, kattalikka
R= R_T0- R_T1

bu yig‘ilgan kuch R t=+0 daqiqada ipni nisbiy chо‘zilishini  sakrab kattalashtiradi va (127) tenglik qо‘yidagi kо‘rinishdagi tengsizlikka aylanadi:

 kattalik berilganga nisbatan haqiqiy ipni chо‘zilishiga mos bо‘lmagan kattalik deb ataladi.

(128) natija mustahkam bо‘lmasdan, t=0 daqiqadan boshlab, xalqa sistemasidagi muvozanat – uzatkich buziladi: xalqadaga ipni kelishi katta bо‘ladi, sarflashga qaraganda, kо‘rsatkichga
L= v₁(1+

Halqaga kelayotgan ipni L yig‘ilgani unda qoladi va uni о‘lchamini oshishiga ketadi.

L_x=L₀+L

Ip uzunligini о‘sishi natijasida, uzatkich о‘qi atrofida aylanadi, bu bilan richagga ta’sir qiluvchi kuch kamayadi, bu bilan birga R_T0 kо‘rsatkichi shunchaga kamayadiki, sistema muvozanat holatiga kelguncha va yig‘ilgan kuch R va chо‘zilishi  nolga teng bо‘lgunga qadar.

Bu shunda sodir bо‘ladiki, qachonki uzatkich – richag xom ipakni chiziqli zichligiga T₁ mos ravishda muvozanatini yangi holga keltirganida. Xom ipakni sakrab uzgartirishida ham shunday jarayon yekchadi, lekin jamlangan T musbat bо‘ladi,  , R va L esa manfiy ishorasi bilan bо‘ladi. Bunga mos holda (128) tenglik tengsizlikka aylanadi:

V₂  V(1+ ) va bu orqali xalqadagi ipning sarflanishi (V₂) , kirimga qaraganda, kо‘p bо‘ladi, xalqaning о‘lchami kichrayadi, richag teskari tomonga burilib, bu bilan richagga ta’sir qiluvchi kuch momenti oshadi.

Uzatkichni (datchik) bir holdan boshqa muvozanit holiga о‘tishini, о‘tuvchijarayon deb ataladi, bunga sarflangan vaqtni esa о‘tuvchi jarayon deb ataladi.

О‘tuvchi jarayon vaqtida kо‘rsatkichlar  , R va L tо‘g‘ri chiziq bо‘yicha о‘zgarmasdan, murakkab holda, eksponatsional qonun bо‘yicha о‘zgaradi (rasm-73 b,v,g).

Xom ipak chiziqli zichligini chо‘zilishi bо‘yicha avtomatik nazoratlash va boshqarishdan maqsad shundaki, xalqa-uzatkich tizimida, halqada belgilangan miqdorda nisbiy chо‘zilishini saqlashga intilish

va mos kelmagan  ni vaqt о‘tishi bilan uni nolga keltirib, bartaraf qilishdir.

Shu ma’noda kо‘rib chiqilayotgan xom ipak chiziqli zichligi nazoratlash va boshqarish tamoyili – chо‘zilish tamoyili deyiladi.

Bu turda ipni nazoratlash, suvda ma’lum miqdorda ishgan va doimiy , katta tezlikda harakatlanuvchi, sekundlarni yuzdan о‘n qismida, qisqa vaqtda xalqada ipni chо‘zilishini umumlashtiruvchi tekshiriladi.

Tadqiqotlar shuni kо‘rsatadiki, statik sharoitdagi qisqa vaqtli kuchlanishda 800-1000 kPa, korxonaviyga yaqin, nam holdagi ipning nisbiy chо‘zilishini (suvda shishgan) tо‘g‘ri chiziq bо‘yicha о‘zgaruvchi deb, Guk qonuniga bо‘ysunadi.

Bu hulosa nam ipni chо‘zilishdagi 100m/min tezlikda harakatlanishida, tortilishini 1 dan 5% va dastada uchtadan beshtagacha bо‘lgan pillani chuvishida olingan xom ipakni chо‘zilishi va tortilishi 2% bо‘lgan holda ma’qullanadi.

Bu rasmdagi nuqtalar ipning о‘lchanayotgan katta uzunlikdagi о‘rtacha tortilishini bildiradi. Bu sharoitda suvda shishgan va doimiy tezlikda xarakatlanuvchi xom ipak ipini chiziqli zichligi va tortilishi yoki chо‘zilishi orasidagi о‘zaro bog‘liqligini Guk qonuniga bо‘ysinadi deyish mumkin.

Ishlatish mumkin bо‘lgan qisqa bо‘laklarda, masalan: 25 m uzunlikdagi kalavada, bir xil yо‘g‘onlikdagi xarakatlanayotgan ipni о‘rtacha tortilishi bir xil emas va katta oraliqda farqlanadi. bu shundanki, ipning kо‘ndalang kesim yuzasini xaqiqiy kо‘rsatkichidan о‘zgarishi, xom ipak ipini chiziqli zichligini doimiy chо‘zilishi orasidagixisobiy funksional bog‘liqlik yо‘q va bо‘lishi mumkin emas. Bu kо‘rsatkichlar о‘zaro, faqatgina korrelativ bog‘liqdir.

Bunda ipni о‘rtacha tortilishi (2 % doimiy chо‘zilishda) va chiziqli zichligi orasidagi korrelatsion bog‘liqlik 25 metrli uzunlikdagi kalavada

=0,94 0,0067 tashkil etadi,

о‘sha uzunlikdagi kalavadagi ipning о‘rtacha kо‘ndalang kesim diametri d va о‘rtacha tortilish orasidagi

=0,95  0,01 tashkil etadi.

Faqtgina katta uzunlikdagi о‘rtachalashtirilgan tortish kо‘rsatgichiga bog‘liqligini va ipni chiziqiy zichligini funksional deb qabul qilish mumkin, u yoki bu birxilligi va guk qonuniga bо‘ysinishdir.

Bu turning kamchiligi shundan ibaratki, olingan natijalarga oldindan tortishish va ipning mustahkamlik moduli, bug‘lash tartibiga va pilla chuvishga, hamda qobiq qavatiga bog‘liq holda ta’sir kо‘rsatadi.

Suv xaroratini kо‘tarish va shu orqali ipning shishish darajasini bilish bilan uning mustahkamlik moduli pasayadi. Bundan tashqari, pilla ipi uzunligi bо‘yicha mustahkamlik moduli turlichadir. Mustahkamlik moduli eng past bо‘lgan ip uchastkasi, qobiqning eng yuqori qavatidan о‘raladi. О‘rash davomida 500 metrdan sо‘ng, mustahkamlik moduli sekin asta oshib boradi, sо‘ng bir meyorda bо‘ladi, lekin ipning chiziqli zichligi birdan kamayadi. Shu sababli ham ipakning chiziqli zichligini chо‘zish turi bilan boshqarishda yaxshi natijalarga faqatgina keltirilgan shartlarni bajarish, kо‘rsatilgan kamchiliklarni bartaraf qilish orqali erishiladi.

Tangensal ishqalanish kuchini о‘zgarishi bilan xom ipak chiziqli zichligini nazoratlash turi va boshqarish.

Bu turning maqsadi shundan iboratki, xom ipak chiziqiy zichligi, teshikli о‘lcham yoki teshikli о‘lchovchi – uzatkich orqali berilgan ishqalanish kuchi bilan bir meyorda doimiy ishlab turishdan iboratdir. Bu turda namlangan pillani chuvish jarayonida xom ipakni suvda shishgan uzatgichini teshigi orqali о‘tib uni yuzasi bilan alohida bо‘ladi. Buning natijasida, uning va ipning orasidagi tangensial ishqalanish kuchi hosil bо‘ladi. Unda xom ipak ipi ishqalanuvchi yuzaga roliklar yordamida har xillar orqali siqiladi, buning natijasida ip va bu yuzalar oralig‘ida normal bosim kuchi hosil bо‘ladi.

Faraz qilishlaricha, bunda hosil bо‘ladigan normal bosim kattaligi, xom ipak chiziqli zichligiga proporsionaldir.

Ishqalanish kuchi mamentiga teng yoki katta bо‘lsa, uzatuvchi ip bilan о‘z xarakat yо‘nalishi bо‘yicha yuqoriga kо‘tariladi. Agar ishqalanish kuchi momenti, uzatkich og‘irlik kuchidan kam bо‘lsa, u holda oxirida pastga tushadi yoki tekslanadi.

Uzatkich, tortilgan spiral kо‘rinishida bо‘lib, uning ichki yuzasi dc diametrli trubka kо‘rinishida bо‘ladi, berilgan assortimentdagi xom ipak diametriga dm.s spiral ichidan diametridan dc katta yoki teng bо‘lsa, ip va spiral yuzasi orasida hosil bо‘ladigan ishqalanish kuchi F, spiral og‘irlik kuchidan katta bо‘ladi Q va oxirida yuqoriga tortiladi. Agar dm.s  dc bо‘lsa, u holda F, Q qaraganda kichik bо‘ladi va spiral pastki holatni maxsus sezuvchi tebranadigan yо‘lni kesgan holda uning xarakatiga xalaqit beradi va ta’minlovchiga dastaga yangi pilla berish kerakligi haqida signal vazifasini bajaradi.

Ikkinchi xil uzatkichlarning asosiy ishchi organi ikki oynali plastinkali - shayba hisoblanib, ular orasiga neylonli prokladka qо‘yilgan, u yо‘g‘onligi bо‘yicha har asortimentga bog‘liqlikka egadir. Masalan: chiziqli zichligi 2,33 teks xom ipak uchun prokladka yо‘g‘onligi, bu orqali, plastinkalar orasidagi teshik о‘lchami S=0,068 mm.

Uzatkichni ishchi organi uning о‘lchami sakkiz kо‘rinishdagi qattiq berilgan teshiklidir. Shakllangan ip pilla chuvish vaqtida S_sh о‘lchamli teshik orqali berilgan tezlikda v ikki plastinka orasidan о‘tsin va plastinkalar bilan uzunligi bо‘yicha L va kengligi bо‘yicha K aloqalansin. Bu holda K kо‘rsatkichi ipning haqiqiy chiziqli zichligidan kichkina bо‘ladi.

Ipni plastinka bilan aloqadorlik yuzasi

S=2LK (21)

bо‘ladi. Ajablanarlisi shundaki, о‘rnatilgan tartibda L kо‘rsatkichi doimiydir, K о‘lchami esa xom ipak chiziqli zichliiga bog‘liq bо‘ladi. Agar K = 0,5 d_sh; unda

S=2L0,5 d_sh=Ld_sh (22)

d_sh ipni chiziqli zichligi orqali ifodalaymiz. Bizga ma’lumki [8], ipni shartli diametri

d_n= 0,0357 (23)

bunda: T – ipni chiziqli zichligi, teks;

 - ipni zichligi, mg/mm³

Pilla ipini dastadagi pilla sonini va pilla ipini chiziqli zichligini T orqali belgilaymiz va olingan natijanini (10) tenglikka qо‘yamiz

d_n= d_sh=0,0357 (24)

(9) tenglikka (11) kо‘rinishni quyib, olamiz