Investitsiya siyosatini amalga oshirishda maqsadli davlat investitsiya dasturlarining o’rni

1.4. Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchilar

Iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish yo’lida mamlakatimizda Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchilar uchun olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar yildan yilga takomillashib bormoqda. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab hukumatimiz tomonidan bir qancha qaror va farmonlar chiqib kelmoqda. Shu o’rinda joriy yilning o’zida quyidagi qaror va farmonlar qabul qilinganini aytishimiz mumkin.⁸

2005 yil 15 apreldagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori,

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 iyundagi “Tadbirkorlik sub’ektlarini huquqiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni.

2005 yil 20 iyundagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mikrofirmalar va kichik korxonalarni rivojlantirishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha-chora tadbirlar to’g’risida”gi farmoni.

2005 yil 24 iyundagi “Tadbirkorlik sub’ektlarining xo’jalik sohasidagi huquqbuzarliklari uchun moliyaviy javobgarligini erkinlashtirish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonini keltirishimiz mumkin.

Buning natijasida iqtisodiyotimizdagi rivojlanish va taraqqiy topib borishni kuzatish mumkin. Hech bir mamlakat iqtisodiy islohotlarsiz yoki uni to’xtatib qo’yishlik bilan rivojlanmagan. Iqtisodiy islohotlar bosqichma - bosqich olib borilaveradi. Buning natijasi o’laroq iqtisodiyotda to’xtab qolmaslik, aksincha siljish bo’ladi.

2005 yilning birinchi choragida 2005-2006 yillarda davlat mulkini xususiylashtirish bo’yicha yangi dastur tasdiqlandi va amalga oshirilmoqda. Ushbu dasturga muvofiq xorijiy va mahalliy sarmoyadorlarga 2246 davlat ob’ekti va aktsiyalar paketi, jumladan, 1385 ob’ekt va davlatning joylashtirilmagan aktivlari butunlay xususiy mulk sifatida sotish taklif etildi.⁹

Hisobot davrida 249 davlat korxonasi, ob’ekti va aktsiyalar paketi(ulushi) sotildi.

Boshlang’ich narxni bosqichma-bosqich kamaytirish mexanizmi qo’llanishi bilan 29 aktsionerlik jamiyatining umumiy qiymati 1,4 milliard so’mlik aktsiyalar paketi, qiymati 0,3 milliard so’m va 87,5 ming AQSH dollariga teng 56 ta ob’ekt sotildi.

Xorijiy investorlarga 9,2 million AQSH dollari va 67,2 so’m investitsiya kiritish majburiyati bilan sotilgan davlat ob’ektlari va aktsiyalar qiymati 6,4 million dollarni tashkil etdi. Samarqand choy qadoqlash fabrikasi, “Uychi ip-yigiruv” aktsionerlik jamiyati aktsiyalarining 73,1, “Karbonat” aktsionerlik jamiyati aktsiyalarining 25, “Toj metall” aktsiyanerlik jamiyati aktsiyalarining 25 foizi xorijiy investorlarga sotildi. Hisobot davrida xorijiy sheriklar tomonidan qiymati 6,3 mln. AQSH dollariga teng investitsiya majburiyatlari bajarildi.

Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 maydagi 209-qaroriga muvofiq o’tkazilayotgan tanlovlarning uchinchi bosqichida hududiy tanlov komissiyalari qarorlariga ko’ra, 3,7 mlrd. so’mlik investitsiya kiritish sharti bilan 43 davlat ob’ektidan 33 tasi nolga teng qiymati bo’yicha sotildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 martdagi PQ-29-qaroriga binoan 115 ob’ektni sotish bo’yicha tanlov o’tkazish ishlari boshlandi.¹⁰

Bundan tashqari 2005 yilning birinchi choragida fond bozorining aylanmasi 29,2 mlrd. so’mni, jumladan, ikkilamchi bozor aylanmasi 15,1 mlrd. so’mni tashkil etdi. Bu o’tgan yilning shu davriga nisbatan 1,3 marta ko’pdir. Ikkilamchi bozorda aktsiyalar va obligatsiyalarni sotish hajmining ortishi birja bozorining jadal o’sish sur’ati bilan bog’liqdir. Birja bozorining o’sish sur’ati 2004 yilning birinchi choragi ko’rsatkichlariga qaraganda 58,8 foiz oshdi. Birjadan tashqari ikkilamchi bozorning o’sish sur’ati esa 39,5 foizni tashkil etdi.

2005 yilning birinchi choragida Respublika tovar-xomashyo birjasida 130 mlrd. so’mlik yuqori likvidli mahsulot sotildi. Bu o’tgan yilning shu davriga nisbatan 2,6 marta ko’pdir.

Mahsulot sotishning bozor-birja mexanizmining afzalligi sababli neftni qayta ishlash, yonilg’i sanoati, qora va rangli metallurgiya, paxta tozalash, yog’-moy, un sanoati kabi turli tarmoqlarning ko’plab korxonalari tomonidan birja savdosiga qiziqish ortib bormoqda.

Hisobot davrida kimoshdi va birja savdolarida 41,1 ming tonna avtomabil benzini, 101,6 ming tonna dizel yonilg’isi,15,2 ming tonna mazut, 11,4 ming tonna qora metall prokati, 28,9 ming tonna paxta tolasi, 142,9 ming tonna un 13,5 ming tonna mineral o’g’it, 123,9 ming tonna tsement, 5,2 ming tonna ko’mir sotilgan.

Shunday qilib, 2005 yil birinchi choragida iqtisodiyotning rivojlanish tendentsiyalari tahlili ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi ustuvor yo’nalishlarini amalga oshirishda quyidagi natijalarga erishilganidan dalolat beradi:

birinchidan, barqaror iqtisodiy o’sish ta’minlandi, makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlik mustahkamlandi;

ikkinchidan, qat’iy pul-kredit siyosatining yuritilishi tufayli inflyatsiya prognoz parametrlari darajasida saqlanmoqda;

uchinchidan, davlat mulkini sotishning yangi, o’zgaruvchan mexanizmining tatbiq etilishi, xorijiy investorlar bilan ishlashni faollashtirish, yirik ob’ektlarni xususiylashtirish siyosatiga o’tish iqtisodiyotda xususiy tarmoqning rolini kengaytirish imkonini berdi;

to’rtinchidan, qishloq xo’jaligida fermerlar rolining ortishi yilni qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarishni yuqori sur’atlar bilan boshlash, dala ishlarini sifatli o’tkazish va ekish kompaniyasiga faol kirishish imkonini berdi;

beshinchidan, mahsulotlar va xizmatlar eksporti jadal sur’atda ortmoqda, bu tashqi savdo siyosati va eksportni rag’batlantirish bo’yicha ko’rilgan chora-tadbirlar samarodorligidan dalolatdir;

oltinchidan, mamlakat iktisodiyotining real tarmog’ida investitsiyalar miqdori oshmoqda, iqtisodiyotni tayyor mahsulotni ko’paytirish va mahalliylashtirilgan ishlab chiqarish tizimlarini tashkil etish yo’nalishidagi tarkibiy o’zgarishlar davom etmoqda.

2005 yilning birinchi choragida qo’lga kiritilgan ijobiy natijalar O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan yuritalayotgan, makroiqtisodiy barqarorlikni hamda barqaror iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarini ta’minlashga xizmat qiladigan iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va tarkibiy islohotlarni jadallashtirish siyosatining to’g’riligi hamda samaradorligini tasdiqlaydi.

Yuqorida aytib o’tganimizdek hukumatimiz tomonidan qabul qilingan qaror va farmonlarni barchasi o’zining dolzarbligi bilan ahamiyatli hisoblanadi. Ayniqsa, 2005 yil 15 apreldagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori o’zini juda dolzarbligi bilan muhim hisoblanadi. Chunki iqtisodiyotning umumiy kontseptsiyasida bank sohasi rivojlanishining strategiyasi etakchi o’rinni egallab, pul tizimi barqarorligini belgilab beradi. Bank sektorining yuqori darajada tashkillashtirilganligi va barqarorligi milliy iqtisodiyot rivojlanishining ustuvor ko’rsatkichlaridan biridir.

Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchilar quyidagi belgilari bo’yicha tasniflanadi. joriy faoliyatning yo’nalishlari bo’yicha institutsional va individual investorlar. Institutsional investorlar rolida sanoat, savdo, transport, aloqa va boshqa sohalardagi aktsioner jamiyatlar namoyon bo’lsalar, individual investorlar rolida fuqarolar namoyon bo’ladi.

2. investitsiyalash maqsadlari bo’yicha strategik va bevosita investorlar o’z oldiga kompaniyalarni boshqarish huquqini olishni maqsad qilib qo’yadilar. Buni ular boshqa kompaniyalar aktsiyalarining kontrol paketini sotib olish yoki ularning ustav kapitalining katta qismini egallash orqali amalga oshiradilar. Ular yana kompaniyalarning qo’shilib va bankrot bo’lib ketishlarini amalga oshiradilar. Portfel investorlar dividend va foiz shaklida daromad olish maqsadida o’z kapitalini turli moliyaviy vositalarga joylashtiradilar.

   
   

3. Rezidentlikka tegishliligi bo’yicha milliy va xorijiy investorlar ajratiladi.