Inventarizatsiya natijalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish

1-расм. Инвентаризация натижаларини ҳисобда акс эттириш.⁴

3. 
   Aylanma aktivlarni inventarizatsiya qilish
   

Инвентаризацияни бошлашга қадар қуйидагиларни текшириш зарур:

• 
  инвентарь карточкалари, инвентарь китоблари ёки рўйхатларининг мавжудлиги ва ҳолати;
  
• 
  техник паспортлар ёки бошқа техник ҳужжатларнинг мавжудлиги ва ҳолати;
  
• 
  хўжалик юритувчи субъект томонидан ижарага, сақлашга ва вақтинча фойдаланишга топширилган ёки қабул қилинган асосий воситаларни ҳужжатларининг мавжудлиги. Ҳужжатлар йўқ бўлса, уларнинг олиниши ёки расмийлаштирилишини таъминлаш зарур.
  

Бухгалтерия ҳисоби регистрлари ёки техник ҳужжатларда тафовутлар ёхуд ноаниқликлар топилган тақдирда уларга тегишли тузатишлар ва аниқлаштиришлар киритилиши керак.
Асосий воситаларни инвентаризациясини ўтказаётганда комиссия мажбурий тартибда объектларни натурада кўздан кечиради ва инвентаризация рўйхатларига уларнинг тўлиқ номи, вазифаси, инвентарь рақамлари ва асосий техник ёки фойдаланиш кўрсаткичларини қайд этади.
Ҳисобга қабул қилинмаган объектлар, шунингдек, ҳисоб регистрларида уларни тавсифлайдиган маълумотлар бўлмаган ёки нотўғри маълумотлар кўрсатилган объектлар аниқланганда комиссия инвентаризация рўйхатига ана шу объектлар бўйича етишмайдиган ёки тўғри маълумотларни ва техник кўрсаткичларни киритиши керак, масалан: бинолар бўйича — уларнинг вазифаси, улар қурилган асосий материаллар, ҳажми (ташқи ёки ички томондан ўлчаб), майдони (умумий фойдали майдони), қаватлар сони (ертўла, ярим ертўла ва ҳоказоларсиз), қурилган йили ва ҳоказолар; каналлар бўйича — узунлиги, чуқурлиги ва эни (туби ва юзаси бўйича), сунъий иншоотлар, туби ва ёнларини маҳкамлаш материаллари, кўприклар бўйича — жойлашган ери, материаллар тури ва асосий ўлчамлари; йўллар бўйича — йўл тури (тош йўл, профилли йўл), узунлиги, қоплаш материаллари ва машина қатнайдиган эни ва ҳоказолар кўрсатилиши керак.
Инвентаризация натижасида аниқланган ҳисобга олинмаган объектларни баҳолаш жорий қиймат бўйича амалга оширилиши, эскириш эса объектларнинг ҳақиқий техник ҳолати бўйича белгиланиши, бунда баҳолаш ва эскириш тўғрисидаги маълумотлар тегишли далолатномалар билан расмийлаштирилиши керак.
Инвентаризация комиссияси инвентаризация вақтида аниқланган ҳисобга олинмаган объектлар қачон ва кимнинг фармойиши билан барпо этилганини, уларни барпо этиш харажатлари қаерга ҳисобдан чиқарилганини аниқлаши ва буни баённомада акс эттириши керак.
Асосий воситалар рўйхатга объектнинг асосий вазифасига мувофиқ номлари бўйича қайд этилади. Агар объект қайта тикланган, реконструкция қилинган, кенгайтирилган ёки қайта жиҳозланган ва бунинг натижада унинг асосий вазифаси ўзгарган бўлса, у рўйхатга янги вазифасига мувофиқ келадиган ном билан киритилади.
Агар комиссия капитал тусда қилинган ишлар (қават қуриш, янги хоналар қуриш ва ҳоказолар) ёки иморат ва иншоотларни қисман тугатиш (айрим конструктив элементларни бузиш) бухгалтерия ҳисобида акс эттирилмаган деб топса, у тегишли ҳужжатлар бўйича объект бошланғич қийматининг кўпайиш ёки камайиш суммасини аниқлаши ва рўйхатда қилинган ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотларни келтириши керак.
Бир вақтнинг ўзида комиссия бунда айбдор бўлган шахсларни ва у ёки бу объектларни конструктив ўзгартириш ҳисоб регистрларида акс эттирилмаганлигининг сабабларини аниқлаши шарт.
Машиналар, ускуналар ва куч қурилмалари инвентаризация рўйхатларига якка тартибда, инвентарь рақами, тайёрлаган заводи, чиқарилган йили, вазифаси, қувватлари ва ҳоказолар кўрсатилган ҳолда киритилади.
Бир вақтда бир цех ёки бўлимга келиб тушган ва гуруҳ ҳисобининг намунавий инвентарь карточкасида қайд этиладиган бир хил қийматдаги хўжалик инвентарлари, асбоблар, дастгоҳлар ва ҳоказо бир турдаги буюмлар инвентаризация рўйхатларида мазкур буюмлар миқдори кўрсатилиб номлари бўйича келтирилади.
Асосий воситаларнинг инвентарь объектларига берилган рақамлар, қоидага кўра, ўзгармаслиги керак. Объектлар ўзларининг техник-ишлаб чиқариш вазифасига кўра киритилиши керак бўлган асосий воситалар гуруҳидан бошқа гуруҳга хато равишда киритилган ҳолларда, шунингдек, нотўғри рақам қўйилганлиги аниқланган ҳолларда рақамлар ўзгартирилиши мумкин.
Инвентаризация пайтида хўжалик юритувчи субъектдан ташқарида бўлган асосий воситалар объектлари (узоқ рейсларда бўлган денгиз ва дарё кемалари, темир йўл ҳаракатдаги таркиби, автомашиналар, капитал таъмирлашга юборилган машина ва ускуналар ва ҳоказо) доимий ишлайдиган ёки ишчи комиссия томонидан улар хўжаликдан вақтинча чиқиб кетиши пайтига қадар инвентаризация қилиниши керак.
Фойдаланишга яроқсиз ва қайта тиклаб бўлмайдиган асосий воситалар инвентаризация рўйхатига киритилмайди. Бундай объектларга инвентаризация комиссияси алоҳида рўйхат тузиб, уларни фойдаланишга топшириш вақти ва ушбу объектларни яроқсиз ҳолга келтирган сабаблар (бузилиши, тўлиқ эскириш ва ҳоказолар) кўрсатилади. Бундай объектларни ҳисобдан чиқариш умумўрнатилган тартибда амалга оширилади.
Ўзига тегишли асосий воситаларни инвентаризация қилиш билан бир вақтда ижарага олинган ва масъул сақлашда бўлган асосий воситалар ҳам текширилади.
Кўрсатилган объектлар бўйича алоҳида рўйхат тузилади, унда мазкур объектлар масъул сақлаш ёки ижарага қабул қилинганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатларга ҳавола берилади.
Inventarizatsiyani boshlashdan oldin quyidagilarni tekshirishingiz kerak:
1) inventar kartalari, inventar daftarlari, inventar va asosiy vositalarni analitik hisobga olish uchun boshqa registrlarning mavjudligi va holati;
2) asosiy vositalar uchun texnik pasportlar yoki boshqa texnik hujjatlarning mavjudligi va holati;
3) ijaraga olingan yoki tashkilot tomonidan ijaraga va saqlashga qabul qilingan asosiy vositalar uchun hujjatlarning mavjudligi.
Asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish ma'lumotlarini ro'yxatdan o'tkazish uchun asosiy vositalarning inventar ro'yxati (INV-1 shakl) qo'llaniladi. Inventar ro‘yxati ikki nusxada tuziladi va komissiyaning mas’ul shaxslari tomonidan har bir qimmatbaho buyumlar saqlanadigan joy bo‘yicha alohida va asosiy vositalarning saqlanishi uchun mas’ul shaxs tomonidan imzolanadi. Bir nusxasi hisob-kitob deklaratsiyasini tuzish uchun buxgalteriya bo'limiga topshiriladi, ikkinchisi esa moliyaviy javobgar shaxsda (yoki shaxslarda) qoladi.
Lizingga olingan asosiy vositalar uchun ijara muddati ko'rsatilgan holda har bir lizing beruvchi uchun alohida uch nusxada inventar tuziladi. Inventar ro'yxatining bir nusxasi lizing beruvchining manziliga yuboriladi.
Buxgalteriya hisobida aks ettirilmagan ob'ektlarni, shuningdek ularni tavsiflovchi ma'lumotlar mavjud bo'lmagan ob'ektlarni aniqlashda komissiyaning mas'ul shaxslari ushbu ob'ektlar bo'yicha etishmayotgan ma'lumotlar va texnik ko'rsatkichlarni inventarizatsiya ro'yxatiga kiritishlari shart. Inventarizatsiya komissiyasining qaroriga ko'ra, ushbu ob'ektlar kapitallashtirilishi kerak. Bunda ularning dastlabki qiymati bozor narxlarini hisobga olgan holda, amortizatsiya miqdori esa tegishli aktlar majburiy rasmiylashtirilgan holda ob’ektlarning texnik holatiga qarab belgilanadi.
Umumiy miqdorlar, shuningdek, seriya raqamlarining umumiy soni sahifaning oxirida so'zlar bilan yoziladi.
Inventarizatsiyani inventarizatsiya qilishda siz quyidagilarni tekshirishingiz kerak:
- tashkilotning ularni sotib olish uchun haqiqiy xarajatlari tarkibi;
- tovar-moddiy zaxiralarning alohida guruhlari uchun tashkilotlar tomonidan qo'llaniladigan baholash usullari, buxgalteriya siyosatida nazarda tutilgan usullarga muvofiqligi;
- sotib olishning (sotib olishning) haqiqiy tannarxida hisoblangan sotib olingan tovar-moddiy boyliklarning tannarxidagi farqni va chegirmali narxlarda (15 va 16 schyotlardan foydalanganda) hisobdan chiqarish tartibi;
- tashkilot tomonidan sotish uchun sotib olingan tovarlarni aks ettirish tartibi;
- maxsus asboblar, maxsus qurilmalar, maxsus jihozlar (keyingi o'rinlarda maxsus jihozlar) uchun to'lovni hisoblashning qo'llaniladigan usullarining buxgalteriya siyosatida nazarda tutilgan usullarga muvofiqligi.
Tovar-moddiy boyliklar buxgalteriya hisobiga haqiqiy tannarxida qabul qilinadi.
Xatolarni aniqlash va suiiste'mol qilishning oldini olish uchun kassa apparatini to'satdan inventarizatsiya qilish amalga oshiriladi, uning davomida naqd pulni to'liq qayta hisoblash va kassadagi boshqa qimmatbaho narsalarni tekshirish amalga oshiriladi. Qayta hisoblangan pul qoldig'i kassa kitobining ma'lumotlari bo'yicha tekshiriladi.
Kassada banknotlar va boshqa qimmatbaho narsalarni hisobga olishda quyidagilar qayta hisoblab chiqiladi:
- Naqd pullar;
- qimmat baho qog'ozlar;
- pul hujjatlari (pochta markalari, davlat boji markalari, veksellar, dam olish uylari va sanatoriylarga yo'llanmalar, aviachiptalar va boshqalar).
Naqd pul mablag'larini inventarizatsiya qilish dalolatnomasi mavjud bo'lgan mablag'lar, turli xil qiymatlar va hujjatlar (naqd pullar, shtamplar, cheklar (cheklar) va boshqalar) haqiqiy mavjudligini inventarizatsiya qilish natijalarini aks ettirish uchun ishlatiladi. tashkilotning kassasida.
Komissiya buxgalteriya hisobi ma'lumotlarining to'g'riligini va kassada pul mablag'lari, turli qiymatlar va hujjatlarning haqiqiy mavjudligini to'liq qayta hisoblash yo'li bilan tekshiradi. Inventarizatsiya natijalari akt bilan tuziladi, u ikki nusxada tuziladi. Har bir nusxa komissiyaning barcha a'zolari va qimmatbaho narsalarning saqlanishi uchun mas'ul shaxslar tomonidan imzolanadi. Inventarizatsiya dalolatnomalarida oʻchirish va dogʻlarga yoʻl qoʻyilmaydi. Tuzatishlar komissiya a'zolari va moddiy javobgar shaxs tomonidan muhokama qilinadi va imzolanadi.
Inventarizatsiya paytida pul mablag'larini, turli qiymatlarni va hujjatlarni qabul qilish va berish bo'yicha operatsiyalar bajarilmaydi.
Tashkilot rahbari inventarizatsiya paytida aniqlangan mablag'larning haqiqiy mavjudligi va buxgalteriya hisobi ma'lumotlari o'rtasidagi nomuvofiqlikni bartaraf etish to'g'risida qaror qabul qiladi. Tashkilot rahbari tomonidan qabul qilingan qaror uning shifrini hal qilish (bosh harflar va familiya) bilan imzosi bilan tasdiqlanadi.
Agar inventarizatsiya natijasida buxgalteriya hisobi ma'lumotlaridan chetga chiqishlar aniqlansa, bank hisobvaraqlari bo'yicha operatsiyalarni amalga oshirish uchun mas'ul shaxs (buxgalter) buxgalteriya hisobi ma'lumotlaridan kelib chiqqan ijobiy yoki salbiy og'ishlarning sabablarini tushuntiradi. tushuntirish xatini lavozimini ko'rsatgan holda imzosi bilan tasdiqlaydi va imzoni dekodlaydi.
Tashkilot rahbari og'ishlar aniqlansa nima qilish kerakligi haqida ko'rsatmalar beradi. Inventarizatsiya paytida aniqlangan ma'lumotlardan chetlanishlar faqat buxgalterning xatolari tufayli shakllanadi - boshqa sabab bo'lishi mumkin emas.
Masalan, korxonani inventarizatsiya qilish jarayonida bank ko'chirma ma'lumotlari bo'yicha hisobvaraqdagi qoldiqning buxgalteriya hisobi ma'lumotlariga ko'ra paydo bo'lgan qoldiqdan ortib ketishi aniqlandi. Ushbu chetlanish sababiga oydinlik kiritilar ekan, bu xaridorlardan olingan summaning buxgalteriya hisobida qaytadan qayd etilgani sababli sodir bo‘lgani ma’lum bo‘ldi.
Qimmatli qog'ozlarning haqiqiy mavjudligini tekshirishda quyidagilar aniqlanadi:
- qimmatli qog'ozlarni ro'yxatdan o'tkazishning to'g'riligi;
- qimmatli qog'ozlarning saqlanishi (haqiqiy mavjudligini buxgalteriya ma'lumotlari bilan taqqoslash orqali);
- qimmatli qog'ozlar bo'yicha olingan daromadlarni hisobga olishda o'z vaqtida va to'liq aks ettirilishi;
- balansda qayd etilgan qimmatli qog'ozlar qiymatining realligi.
Tashkilotda qimmatli qog'ozlarni saqlashda ularni inventarizatsiya qilish kassadagi pul muhitini inventarizatsiya qilish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi.
Qimmatli qog'ozlarni inventarizatsiya qilish dalolatnomada nomi, seriyasi, raqami, nominal va haqiqiy qiymati, to'lash muddatlari va umumiy summasi ko'rsatilgan holda alohida emitentlar bo'yicha amalga oshiriladi. Tashkilot tasarrufida bo'lgan barcha qimmatli qog'ozlar buxgalteriya bo'limida saqlanadigan qimmatli qog'ozlar kitobida ko'rsatilishi kerak. Har bir xavfsizlikning tafsilotlari ushbu kitobdagi ma'lumotlar bilan taqqoslanadi.
Maxsus tashkilotlarga (bank, depozitariy, qimmatli qog‘ozlarni ixtisoslashtirilgan saqlash va boshqalar) depozitga qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlarni inventarizatsiya qilish tashkilotning buxgalteriya hisobining tegishli hisobvaraqlarida qayd etilgan summalarning qoldiqlarini ushbu maxsus tashkilotlardan ko‘chirma ma’lumotlari bilan solishtirishdan iborat. Qimmatli qog'ozlarning blankalarini (sertifikatlarini) depozitariyda saqlashda ular saqlash uchun topshirilgan depozitariyning rekvizitlarini analitik hisobda ko'rsatgan holda tashkilotning buxgalteriya hisobida qayd etilishi davom etadi.
Agar inventarizatsiya natijalariga ko'ra tashkilotning moliyaviy investitsiyalarga bo'lgan huquqlarini tasdiqlovchi zarur hujjatlar yo'qligi aniqlansa, ushbu hujjatlarni tiklash uchun barcha mumkin bo'lgan choralarni ko'rish kerak (moliyaviy inventarizatsiya bo'lgan tashkilotdan dublikat yoki nusxasini talab qiling). investitsiyalar amalga oshirilgan yoki bunday bitimni ro'yxatdan o'tkazgan tashkilotdan). Agar kerakli hujjatlarni olishning iloji bo'lmasa, tashkilot ushbu moliyaviy investitsiyalarni hisobdan chiqarishi kerak.

4.