|
OMMABOP ILMIY MATNNING TILI VA USLUBI
Ommabop ilmiy adabiyotlarda materialning taqdimoti neytral, umumiy adabiyotga yaqin, chunki o'quvchi faqat maxsus tanlangan faktlar, qiziqarli jihatlar, tarixiy rekonstruksiya qismlari bilan ta'minlangan. Bunday ma'lumotni taqdim etish shakli nodavlat mutaxassislar uchun ochiq bo'lishi kerak, shuning uchun materiallarni tanlash, isbotlash va namunalar tizimi, axborot taqdim etish uslubi, mashhur ilmiy adabiyotlar bilan bog'liq bo'lgan til va uslublar haqiqiy ilmiy matndan biroz farq qiladi.
Jadvalni ishlatib, ilmiy jihatdan mashhur ilmiy uslubning xususiyatlarini tasavvur qilish mumkin:
Ilmiy uslub
|
Ommabop uslub
|
Muallif va o'quvchi so'zning mavzusini teng ravishda bilishadi.
|
Muallif "havaskor" sifatida mutaxassis, o'quvchi sifatida ishlaydi.
|
Ko'pincha murakkab formulalar va dalillarga ega bo'lgan umumiy ilmiy so'z va terminlarning ko'pligi.
|
Atamalar o'quvchiga mavjud bo'lgan til bilan tushuntiriladi, asosiy natijalar tafsilotlarsiz beriladi.
|
Neytral uslub.
|
Vijdonli ifoda mavjud.
|
Ilmiy-ommabop uslub milliy tiliga mansub mablag'larning ko'p o'z ichiga oladi, lekin o'ziga xususiyatlari u, ilmiy ishlar matni tashkil özgüllüğü bu mablag'lardan foydalanish funktsional xususiyatlarini beradi
Shunday qilib, ilmiy uslub xususiyatlari xos leksik va grammatik vositalari, matn mutaxassislar tor doira uchun "quruq" va aniq, tushunarli bo'ladi qaysi sintaktik formula bo'ladi. Ilmiy-ommabop uslub ( «murakkab oddiy") kitobxonlar yoki tinglovchilarning kengroq doirasiga yaxshi har qanday ilmiy hodisaga haqida hikoya qilish uchun mo'ljallangan, shuning uchun u san'at va jurnalistik uslubi ijodiga ta'sir darajasiga ham yopilmoqda.
7-mavzu. Ilmiy tadqiqot ishlarining turlari
Ilmiy tadqiqot (izlanish) uchta tarkibiy qism: insonning maqsadli faoliyati, ilmiy
mehnat predmeti va ilmiy mehnat vositalaridan iboratdir.
Insonning maqsadli ilmiy faoliyati tadqiqot obyekti haqida (bo'yicha) yangi
bilimlarga yoki obyekt haqidagi (bo'yicha) mavjud bilimlarni to'ldirishga
erishishda anglab yetishni bilishning aniq usullaridan va ilmiy uskunalardan
(o'lchov, hisoblash texnikalari) mehnat vositalaridan foydalanishga tayanadi.
Ilmiy mehnat predmeti tadqiqotining faoliyati yo'naltirilgan tadqiqot obyekti va u
haqidagi (oldingi) bugungacha bo'igan bilimlar. Tadqiqot obyektiga moddiy
dunyoning har qanday materiali (elektrotexnik uskunalar, elektrlashtirilgan
qurilmalar, mashina va mexanizmlar), jarayonlar (texnoiogik, energetik,
agrotexnik, elektromagnit, moddiy materiallar elementlari va h.k.lar) kiradi.
Ilmiy tadqiqotlar, ko'zlangan maqsadi, tabiat yoki ishiab chiqarish bilan bog'liqlik
darajasi, ilmiy ishning xarakteri va chuqurligiga (qamroviga) qarab fundamental,
amaliy va ishlanmalarga bo'linadi.
Fundamental tadqiqotlar prinsipial yangi bilimlarni (yaratish) barpo etish va
oldinda mavjud bilimlar sistemasini rivojlantirishga qaratiladi va undan maqsad
tabiatning yangi qonunlarini yaratish (kashf etish) voqeliklar orasidagi
bog'liqliklarni ochjb berish va yangi nazoratlar yaratishdir. (Masalan,
elektromagnit maydon nazariyasi agroinjeneriyada resurslar tejamkorligi ilmiy -
metodologiyasini yaratish, energiyani muhitda harakatlanishi qonunini va h.k.lar).
Amaliy tadqiqotlar texnika sohasida yangi ishlab chiqarish vositalarini, iste'mol
mahsulotlarini va h.k.larni yaratish yoki mavjudlarini takomillashtirishga
yo'naltirilgan bo'lib, uni maqsadi fundamental tadqiqotlarda to'plangan ilmiy
omillarni amaliy tacqiqotlar orqali o'z o'rniga qo'yishdir. (Masalan, urug'lik
mahsulotlami saralash elektrotexnologiyasi va texikasini yaratish, energiya
tejamkor meva quritish texnikasini yaratish, asinxron motorlarni quvvat
koeffitsiyentini (cos u) oshirish teznik vositasini ishlab chiqish va h.k.lar).
Ishlanmalar yoki loyiha-konstruktorlik ishlari (LKI) amaliy tadqiqotlar
natijalarini (masalan texnika sohasida) texnik yechimlarni (mashina, qurilma,
material, mahsulot) ishlab chiqarish texnologiyalarini tajriba nusxalarini yaratish
va sinab ko'rish, yangilikiami takomillashtirishda foydalanishga qaratilgan ilmiy
tadqiqotning yakuniy qisrnidir. (Masalan, elektr maydoni yordamida urug'lik
donlarni saralash texnologiyasini am alga oshiriuvchi texnik qurilmani yaratish,
dielektrik don quritish usulni amalga oshirish texnik qurilmasini ishlab chiqish,
ichimlik suvga impulsli ishlov berish elektr qurilmani tajriba nusxasini ishlab
chiqish va h.k.).
Yuqoridagi ilmiy-tadqiqotlar klassifikatsiyasi va ularni chegaraIanishi ko'pchilik
hollarda shartli bo'isada, ularni fanning muayyan bir sohasiga tegishliligi
birlashtirib turadi. (2.1-rasm).
2.1-rasmda keltirilgan sxemada loyihalash va o'zlashtirish bosqichlari bir vaqtning
o'zida fan va texnika sohalariga tegishli hisoblanadi. Shuningdek, fundamental
tadqiqotJar va ishlab chiqarish oralig'ida o'zaro bog'langan bosqichlar: amaliy
tadqiqotlar - ishlanma - loyiha joylashgan. llmiy tadqiqotlar strukturasi. llmiy
izlanishlar (tadqiqotlar) - obyektiv borliqni, qonuniyatlar va real dunyo voqeliklari
orasida bog'liqlikni anglab yetish - bilish jarayonidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
