3. Internetga bog‘lanishni gapirib bering.
4-bob. AXBOROT-KUTUBXONA MUASSASALARIDA
INTERNET TARMOG‘I XIZMATLARI
Internet va WWW tushunchalari bugungi kunda ko‘pchilik uchun
sinonimdek tuyiladi, ammo ta’kidlash joizki, World Wide Web —
o‘rgimchak to ‘rining paydo bo‘lganiga atigi 20 yil bo‘lmoqda,
vaholanki, global tarmoqning aksariyat boshqa servislari «nafaqa»
yoshida.
World Wide Web shubhasiz Internetning eng yorqin, qulay va
ommabop qismidir. WWWning o‘ziga xosligi va bosh yutug‘i shun-
daki, u qisqa vaqt ichida o‘zidan oldingi tarmoq xizmatlarini chetga
surib, ularning o‘rnini egallay oldi va hozirgi kunda o‘rgimchak
to ‘rining ushbu «sahifalari» yordamida biz elektron pochtadan
foydalana olamiz, yangiliklar to ‘plami bilan tanishamiz, arxivdagi
fayllar bilan ishlaymiz. Serverlar, saytlar, sahifalar, million, mil
liard hisob birligidagi matn, grafika, multimedia ko‘rinishidagi
axborotlar yig‘indisi. Bu qurilmaning arxitekturasi insonni larzaga
soladi va hayratlantiradi.
Odamzodning butundunyo m a’lumotlarini insoniyat minglab
yillar davomida terib, donalab zarrachalardan iborat to ‘plangan
bilimlar yig‘indisini tokchalarga joylashtirib, yaxlit bir joyda
mujassam etish orzusi nihoyat ro‘yobga chiqdi. Ammo o‘rgimchak
to ‘rining asosiy vazifasi katta hajmdagi m a’lumotlarni bir yerga
to ‘plashgina emas (buni jahonning yirik kutubxonalari ham
uddalaydi), balki ushbu m a’lumotlarni tezkor yetkazish va uning
kerakli qismini aniq izlab topish texnologiyasini yaratishdan iborat.
Chunki axborot kutubxona mulki bo‘lmish qog‘ozda bitilgan
kitoblarda qanchalik ko‘p axborot bo‘lmasin, ulardan yaxlit axborot
hududini tashkil etib bo‘lmaydi. Axir uyni faqatgina qum yoki
loydan qurishning iloji yo‘q! Internet esa, nafaqat, qisqa muddatda
axborot olish, balki istalgan katta-kichik asarning kerakli betigacha
topish va buning boshqa manbalarini ham ko‘rib chiqish imkonini
tug‘diradi.
W W W tushunchasi. W W W (World Wide Web) — Butunjahon
o‘rgimchak to ‘ri deb nomlanuvchi tarmoq. WWW — bu Internetga
ulangan turli kom pyuterlarda joylashgan o ‘zaro bog‘langan
hujjatlarga murojaat qilishni ta’minlab beruvchi tarqoq tizimdir.
Aynan mana shu xizmat Internetdan foydalanishni soddalashtirdi
va ommaviylashtirdi. WWW asosida to ‘rt poydevor mavjud:
19
1. Barcha hujjatlarning yagona formati (shakli);
2. Gipermatn;
3. Hujjatlarni ko‘rish uchun maxsus dasturlar (brauzer);
4. Yagona manzilni ko‘rsatish tizimi (domen).
Internetprovayderlari va ularning vazifalari. Provayder. Internet
tuzilishi bilan provayder ham shu vaqtda paydo bo‘lgan. Dastlabki
ARPAN ET tarm og‘iga ulangan kompyuterlar doimiy ulanish
rejimida ishlagani m a’lum. Ulardan har bin o‘zining aniq manzili,
domen nomiga ega bo‘lgan. Keyinroq seansli (soatbay) ulanish
uchun Internetga telefon aloqasi yordamida ulanish g‘oyasi tug‘ildi.
Natijada biz global tarmoqning bir qismiga, deyish mumkinki,
doimiy «fuqarosi»ga aylanib oldik. Buning uchun esa provayder
tashkilotlari katta imkoniyatlar yaratdi. Ana shu tarzda ilk provayder
paydo bo‘lgan.
Istalgan odam, hatto siz ham provayder bo‘lishingiz mumkin.
Buning uchun ko‘pgina telefon tarmoqlarini birlashtira oladigan
kuchli server kerak bo‘ladi. Eng muhimi, ajratilgan aloqa kanalidir.
Xuddi shu kanal provayderni oddiy foydalanuvchilardan ajratib
turadi.
Provayderlar bir necha o‘n va yuz ming mijozga xizmat ko‘r-
satib, axborotlarni yuborish uchun maxsus, yuqori tezlikdagi aloqa
kanallari, masalan, shisha tolali kabellar yoki sun’iy yo‘ldosh
aloqalaridan foydalanadilar. Ushbu kanallar bir vaqtning o‘zida
Internetda yuz, ming va undan ortiq foydalanuvchilarga hech qanday
muammosiz ishlash imkonini beradi.
Internet provayder — Internet tarmog‘i xizmatlarini taqdim
etuvchi tashkilotdir. Hozirgi kunda Internet provayderlarining ikki
turi mavjud: Internetga ulanish va ulanish kanallarini taqdim etuvchi
provayder, ya’ni Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder.
Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayderlar tomonidan
WWW, elektron pochta, xosting (web-resurslarni joylashtirish)
kabi Internet xizmatlari ko‘rsatilmoqda. Internetga ulangan tar-
moqlarni qurishda undagi kompyuterlarga beriladigan manzillar
(IP manzil) provayder tomonidan taqdim etilgan oraliqdan tanlab
olinadi.
Provayder tom onidan berilgan manzillarga ega b o ‘lmagan
kompyuterlar mahalliy tarmoqlar uchun zaxiralangan oraliqdagi
manzillarga ega bo‘lishi va mahalliy tarmoq kompyuterlar bilan
ishlashi mumkin:
20
