Internet tizimi p65

Kompyuter virusi.

 Virus — bu fayl va tizimni zararlovchi dasturdir. 

Shuni  ham unutmang,  viruslar qaysidir m a’noda  «mustaqil»  das­

turdir,  ya’ni ular  o‘zini  o‘zi  boshqaradi,  bajarilishi  lozim bo‘lgan

54

---

amallar  esa  (zararli  yoki  zararsiz  b o ‘lishi  mumkin)  viruslarni 

yaratuvchi  mutaxassislar  tomonidan  ularning  tarkibiga  oldindan 

kiritiladi.  Shu sababdan foydalanuvchi istagidan qat’i nazar,  o‘zini 

o‘zi  yuklovchi  dasturlar  ham virus  sirasiga  kiradi.

Virus qanday ishlaydi? Ma’lumki, kompyuterda dasturiy va oddiy 

fayllar  mavjud.  Odatda,  virus  o ‘z  «tana»sini  dasturiy  faylga 

joylashtiradi va tizim ish jarayoni boshlanganidan, ya’ni kompyuter 

yuklanishi  bilan  faollashadi.  Bundan  tashqari,  viruslar  yuklovchi 

vositalarga  o‘rnashib,  tizim  ishga  tushgan  vaqtda  uni  ham  ishga 

tushiradi.

Virus infeksiyasi obyektga o ‘z tanasini joylashtirish orqali yuqib, 

o‘z nusxasini yaratadi va qo‘shimcha fayllarga birikish tarzida kelgusi 

«hayoti»ni  kechiradi.  Dastavval,  viruslar  disketalar  orqali  yuqqan 

bo‘lsa, bugun ularning aksariyati Internet orqali tarqaladi. Ularning 

funksional imkoniyatlari  ham tobora kengayib,  hatto bir-birlarini 

to ‘ldirishga  ham  qodir  dasturlar  yaratilmoqda.

Viruslarning «biologik turlari» va tarqalish yo‘llariga ko‘ra, bir 

necha xili mavjud. Viruslarni quyidagi ko‘rsatkichlarga ko‘ra farqlash 

mumkin:

•  zararlovchi  obyektlarga  ko‘ra  (fayl  viruslari,  yuklanuvchi 

viruslar,  skript-virus,  makroviruslar,  dastlabki  kodni  zararlovchi 

viruslar,  tarmoq  qurtlari);

• zararlantiruvchi  operatsion  tizim va  platformalarning  turiga 

ko‘ra  (DOC,  Microsoft  Windows,  Unix,  Lynux);

• virus tomonidan qo‘llaniladigan texnologiyaning turiga ko‘ra 

(polimorf  viruslar,  stels-viruslar,  rutkitlar);

• virus yozilgan dasturiy tilga ko‘ra  (assembler,  dasturlashning 

yuqori  darajali  tillari,  skript  tili va boshqalar);

• qo‘shimcha zararli vazifalarga ko‘ra (bekdorlar,  keyloggerlar, 

shpionlar,  botnetlar va  h.k.).

Ularning har biri bir xilda zararli bo‘lishi bilan birga, vazifalariga 

ko‘ra alohida, o‘ziga xos harakatlarni amalga oshiradi. Viruslarning 

eng keng tarqalgan turlari quyidagilardir: troyan viruslari, polimorf 

va polimorf bo‘lmagan shifrlanuvchi viruslar,  stels-viruslar,  retro- 

viruslar,  tarkibiy  viruslar  va  makroviruslar.

Kompyuter virusi  — bu  o‘z-o‘zidan ko‘payuvchi,  kompyuter 

tarmoqlari va axborot tashuvchilari orqali erkin tarqaluvchi  hamda 

kompyuter  va  unda  saqlanayotgan  axborot,  dasturlarga  zarar 

yetkazuvchi  dastur  kodi  yoki  komandalar  ketma-ketligi  hisob­

lanadi.

55

---

Kompyuter  viruslari  quyidagi  xossalarga  ega:  o‘zidan  nusxa 

ko‘chirish,  axborotdan  ruxsatsiz  foydalanishni  amalga  oshirish.  U 

o‘zining  nusxalarini  kompyuterlarda yoki  kompyuter tarmoqlarida 

qayta ko‘paytirib va tarqatib hamda qonuniy foydalanuvchilar uchun 

nomaqbul harakatlarni bajaradi. Virus,  aksariyat hollarda nosozlik 

va  buzilishlarga  sabab  bo‘ladi  va  biror  hodisa  yuz  berishi  bilan, 

masalan,  aniq kunning  kelishi bilan  ishga tushirilishi  mumkin.