Internet tizimi p65

virtuallik

  deb  ataladi.

8-rasm.

 Internet imkoniyatlari.

72

---

Unga faqat kompyuter va maxsus tarmoq orqali erishish mumkin. 

Bir necha yil avval bir maqolani topishga bir necha oy vaqt sarflash 

zarur  edi.  Bugun  buning  uchun  boshqa  shaharga  borish  va  vaqt 

sarflash  zarurati  yo‘qoldi.  Bunda  bizga  elektron  kutubxonalar 

yordamga keldi.  Elektron kutubxonalarni turlicha nomlashadi:

•  elektron  kutubxona;

• virtual  kutubxona;

•  e-kutubxona;

•  e-library;

• digital  library.

Virtual kutubxonaning o‘zi nima?  Oxirgi paytda virtual dunyo, 

virtual olam, virtual do‘st kabi so‘zlar paydo bo‘ldi. Virtual so‘zining 

ma’nosi  — bu tasavvur qilishdir.  Virtual kutubxona  — bu odatdagi 

kutubxonaning  abstrakt  ko‘rinishidir.

Bunda kutubxona kitoblari, jurnallari va ro‘znomalari javonda 

emas, balki kompyuter xotirasiga joylangan bo‘ladi.  Kompyuterda 

yoki  k om pyuter  m axsus  q u rilm alarid a  raqam li  fo rm atd a 

saqlanadigan ma’lumotlarning to ‘plamidir.  Bu bosma, audio, video 

va multimedia ma’lumotlardir. Ma’lumotlar hajmiga qarab, serverlar 

bitta yoki tarmoq bilan bog‘langan bir necha kompyuterdan iborat 

bo‘ladi.  Elektron  kutubxonada  kutubxonachi bo‘lmaydi,  shuning 

uchun  zarur  kitob  yoki  m a’lum otni  kompyuter  javonlaridan 

o‘zingiz  qidirasiz.

Elektron kutubxona odatdagi kutubxonadan farqli  o‘laroq,  bir 

qancha qulayliklarga ega:

• joyning  tejamlanishi,  ya’ni  kitoblarni  saqlash uchun  maxsus 

binoning  zarurati  yo‘qligi;

•  nodir  asar  va  m a’lumotlarni  saqlash  va  ulardan  foydalana 

olish  imkoniyatining  mavjudligi;

• foydalanishning  qulayligi va yengilligi;

•  qidiruv  tizimlarining  mavjudligi;

•  m a’lumotlar  hajmining  cheklanmaganligi;

• m a’lumotning audio, video va kompyuter grafikasi yordamida 

sifatli va yaxshiroq  aks  ettirish mumkinligi;

• vaqtning  tejalishi  va  cheklanmaganligi,  ya’ni  undan  24  soat 

mobaynida foydalanishingiz mumkin;

• qo‘shimcha xizmatlarning mavjudligi.

Demak,  elektron kutubxona — bu turli m a’lumotlar jamlangan 

Internet  sahifasidir.  Bu sahifani kutubxonalardagi maxsus  markaz

73

---

mutaxassislari  m a’lumotlarni  muntazam  ravishda  kompyuterga 

kiritadi va yig‘adi. Ya’ni m a’lumotlar doimo yangilanib turiladi va 

kutubxona hajmi kengayib boradi.

Shu o ‘rinda ta’kidlab o‘tish kerakki,  «elektron kitoblar  epide- 

miyasi»ga asos solgan inson Maykl Xartdir. U 1971-yilda ilk «elektron 

kutubxona»ni yaratib,  unga  «Gutenberg  loyihasi»  deb  nom berdi. 

Maykl  Etext  —  «elektron  matn»  konsepsiyasining  tamal  toshini 

qo‘ydi.  Bu matn erkin tarqaluvchi, ortiqcha bezaklarsiz, har qanday 

kompyuter va har qanday platformada o‘qitilishi mumkin bo‘lishi 

kerak edi. Bunga asos sifatida ASCII matn tanlandi. Etext formatidan 

dastlabki  matn  «AQSHning  Mustaqillik  deklaratsiyasi»  bo‘ldi va 

Illinoys  universiteti  tarm og‘ining  barcha  foydalanuvchilariga 

tarqatildi.

«Gutenberg  loyihasi»  tarixi  shunday  boshlandi.  2005-yilda 

bunday  kutubxonalar  soni  bir  necha  m illionni  tashkil  etdi. 

Keyinchalik bepul va hammabop kutubxona g‘oyasi tezda eskirdi. 

Endi  elektron  kitoblar  bilan  noshirlik  sanoati  vakillari  qiziqa 

boshlashdi.  E lektron  kitoblarga  raqam li  asrning  to ‘laqonli 

mahsuloti sifatida qarala boshlandi.  2000-yilda Internet orqali ilk 

marotaba  Stiven  King  asarlari sotuvga qo‘yildi.  Uning  «Usinlik» 

hikoyalari tarmoq  orqali  sotilgan  ilk elektron  kitobga  aylandi.

9-rasm.

 Virtual kutubxona sahifasi. 

74

---

Elektron  kitoblar  sanoati taraqqiyotiga  cho‘ntak  kompyuterlari 

ham o‘z hissasini qo‘shdi.  2003—2005-yillarda ularning sotilishi o‘z 

cho‘qqisiga  ko‘tarildi.  Dastlab,  ushbu  qurilmalar yuqori  talablarga 

javob bera olmasdi — sifatli musiqa va video haqida gap ham bo‘lishi 

mumkin  emasdi.  Xaridorlarni  jalb  etishning  yagona  chorasi  esa, 

organayzer funksiyasidan tashqari, elektron kitoblarni kichik, ammo 

qulay  ekran  orqali  o‘qish  imkoniyatini  yaratish g‘oyasi bo‘ldi.