KIRISH. ASOSIY TUSHUNCHALAR
Internet – bu butun jahon “tarmoqlar tarmog’i”. U turli apparat-dasturiy
arxitekturaga asoslanib qurilgan hisoblash tizimlari va lokal tarmoqlarini o’zida
birlashtiradi. Tarmoq bo’yicha ikkita kompyuterning harakatlanishini amalga oshirishda
ulardan biri axborot manbasi (internet serveri) sifatida, ikkinchisi esa ma’lumotlarni
qabul qiluvchi (internet-mijoz) sifatida ishlatiladi. Server ma’lumotlarni tayyorlaydi,
mijoz (klient) esa ularni qabul qiladi va qayta ishlaydi. Ayrim hollarda ma’lumot
sifatida server tayyorlagan dasturlar matni keladi, mijoz esa ularni bajarishi lozim
bo’ladi.
Butun jahon tarmog’i shartlarida kompilyasiya va ob’ekt kodini hosil qilish
ma’noga ega bo’lmay qoladi, chunki kompilyasiya jarayonida hosil bo’lgan kodni
qanday hisoblash tizimida bajarish kerakligini oldindan bilib bo’lmaydi. Shu sababga
ko’ra server ob’ekt kodi yoki assembler kodini tarmoq bo’yicha uzata olmaydi. Shuning
uchun
internet
tarmog’ida
dasturlashtirishning
asosiy
xususiyati
bo’lib
interpretasiyalanuvchi tillarni dasturlashtirishning asosiy vositalari sifatida ishlatilishi
hisoblanadi. Server mijozning hisoblash tizimi arxitekturasi qanday bo’lishini oldindan
bilmagani sababli dastur kodini interpretasiya qiladi (ob’ekt kodini emas!). Shunda
server har doim faqat bitta usul bilan dastur kodini tayyorlaydi. Bu holatda internet-
mijozga yuklanish oshib ketishi mumkin. Masalani biroz osonlashtirish mumkin:
internet-server joriy dasturning oxirgi darajadagi kodini emas, balki mijoz tomonidan
bajarilishga mo’ljallangan past darajadagi oraliq kodni hosil qiladi. Bunda ma’lumot
almashishda yana ikkita dastur ishtirok etadi: server tomonidagi kompilyator
(to’g’rirog’i translyator), dastur joriy kodini yuqori darajadagi oraliq kodga translyatsiya
qilib beradi hamda mijoz tomonidagi interpretator, mijozning hisoblash tizimi
arxitekturasiga bog’liq bo’lmagan holda oraliq kodning bajarilishini ta’minlaydi.
Global tarmoqda ko’pgina dasturlarni ishlatishda aynan shu sxema ishlaydi. Bu
sxemani amalga oshirish uchun ko’p texnik va til vositalari mavjud. Ularning ichida
HTML ning o’z o’rni mavjud.
5
WWW da turli yo’llar orqali tegishli ma’lumotga yetib borish va bu ma’lumotni
ko’rish, saqlash, chop etish va boshqa ishlarni bajarish mumkin. WWW da yo’llar
sifatida telefon yo’llari ishlatiladi. Internetda asosiy til sifatida HTML tili ishlatiladi.
HTML tili dasturlashtirish tillari safiga kirmaydi. U gipermatnni belgilash tilidir. Uning
o’zining strukturasi mavjud. Keyinchalik Internet uchun turli dasturlashtirish tillari
ishlab chiqildi. Ular asosan skriptlar (
script
) va stsenariylar tuzishga hamda mijoz-
server texnologiyasida ishlashga asoslangan dinamik saytlar tuzish imkonini beradi.
Lekin, umuman olganda, ular HTML tili strukturasi ichida skriptlarni ishlatadi. Buni
tushunish uchun alohida protsedura yoki funtktsiyani chaqirib ishlatish sifatida qarash
mumkin. HTML tilining o’zida protsedura va funktsiya tushunchalari mavjud emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |