Intellektual tizimlar

Bilimlar bazasidan foydalanishga misol. 

Barcha  yukoridagi  aytib  o‘tilganlar  bilan  birga  xulosaga  kelish  uchun,  biz 

ekspert tizimlari foydalanuvchilari talabini ishlab chikish siklini ko‘rib chikamiz.Ish 

foydalanuvchilarning mantikiy xulosalarini savol shaklida kiritishi bilan boshlanadi: 

---

66 

 

 

Ishtirokchi ishga qabul qilinadimi? 

Tizim  o‘zgaruvchilar  ro‘yxatidan  o‘zgaruvchi  POSITION  mantikiy 

xulosasini tanlaydi.Keyin stekda o‘zgaruvchan  mantikiy xulosaga o‘xshash koida 

nomeri  joylashadi.Mantikiy  xulosalar  ro‘yxati  eng  boshidan(10-koidadan)  ko‘rib 

chikiladi.Ro‘yxat  shu  zaxoti  10-koidadagi  POSITION  o‘zgaruvchisini  topadi  va 

stekga bir elementni joylashtiradi.10-koidada tizim DEGREE shartli o‘zgaruvchini 

topadi  va  o‘zgaruvchilar  ro‘yxatini  ko‘rib  chikib,  u  yana  initsializatsiya 

kilinmaganini ko‘rsatadi.Tizim ma’lumot so‘raydi: 

Ishtirokchi ilmiy unvonga egami? 

Xuddi  kabul  kilingan  javobdek  DEGREE  o‘zgaruvchisi  tizimga  jo‘natiladi,  lekin 

uning uchun o‘zgaruvchilar ro‘yxatida initsializatsiya belgisi kiritiladi. 

Agar ishtirokchi Savolga “DA” deb javob bersa, u xolda 

10 YeSLI DEGREE = NET, TO POSITION=NET  

Qoidasi  shartda  norozilik  tufayli  inkor  kilinadi,  lekin  unga  mos  mantikiy 

xulosa stekdan o‘chirib tashlanadi. POSITION mantikiy xulosali o‘zgaruvchi bilan 

yangi koida kidirishda mantikiy xulosalar ro‘yxatini ko‘rib chikish davom ettiriladi. 

Keyin tizim 30 koidani tanlaydi 

30  YeSLI  DEGREE  =  DA  I  DISCOVERY=  DA,  TO  POSITION  = 

NAUChNIY SOTRUDNIK 

Va  uni  stekka  joylashtiradi.  Yendi  tizim  30  koidaga  joylashtirilgan  barcha 

shartli o‘zgaruvchilarni o‘zlashtirishga xarakat kiladi. 

Правило 

10 

ЕСЛИ 

DEGREE=НЕТ,     

                         ТО  POSITION  = 

НЕТ 

Правило   20  ЕСЛИ  DEGREE 

ДА,    

                       TO QUALIFY = ДА  

Правило 30 ЕСЛИ DEGREE = ДА 

И,      

                       DISCOVERY  =  ДА 

                      ТО 

POSITION  = 

НАУЧНЫЙ   

                       СОТРУДНИК           

Правило  40  ЕСЛИ  QUALIFY  = 

ДА 

И, 

 

         DEGREE 

         DISCOVER

Y 

         EXPERIEN

CE 

         GRADE 

 

  

Значен

ие 

I 

ДА 

N

I 

  

N

I 

  

N

I 

  

 

______________ 

Список  переменных 

 

 

   

  

  

  

---

67 

 

                      

GRADE 

< 

3.5 

                      И EXPERIENCE = 2 

                        ТО  POSITION= 

ИНЖЕНЕР 

ПО 

                       ЭКСПЛУАТАЦИИ 

       

Правило  50  ЕСЛИ  QUALIFY  = 

ДА 

И 

       

                      

GRADE 

< 

3.5 

                      И EXPERIENCE = 2 

                       ТО  POSITION  = 

НЕТ  

Правило  60  ЕСЛИ  QUALIFY  = 

ДА 

И  

                       GRADE  >=  3.5 

                        ТО  POSITION  = 

ИНЖЕНЕР 

                      КОНСТРУКТОР 

 

 

   ———————————

————— 

       

                  База знаний  

 

 

3-rasm.O‘zgaruvchilarning to‘g‘irlangan ro‘yxati. 

 

O‘zgaruvchan shartlar ro‘yxatida 30 koida uchun DISCOVERYo‘zgaruvchisi 

ikkinchi  bo‘lib  turadi.O‘zgaruvchilar  ro‘yxatida  DISCOVERYo‘zgaruvchisi  yana 

o‘zlashtirilmagani  belgilangan.  Shuning  uchun  DISCOVERYo‘zgaruvchisi 

o‘zgaruvchan  mantikiy  xulosalar  ro‘yxatiga  kirmaydi,  tizim  yana  ma’lumot 

so‘raydi: 

Ishtirokchi muxim yangilik(ixtiro) kildimi? 

Tizim “Het” javobini oldi degan taklif kiritamiz, unda o‘zgaruvchilar ro‘yxati 

to‘g‘irlangan bo‘ladi. 30 koidada uchinchi o‘zgaruvchi shart yo‘k, demak, uni taxlil 

kilish  mumkin.  Lekin  koidaning  ikkinchi  sharti  bajarilmaydi,  natijada,  mantikiy 

xulosa yana stekdan o‘chirib tashlanadi.POSITION o‘zgaruvchili mantikiy xulosa 

bilan koidani kidirish davom ettiriladi.Keyin tizim 40 koidani tanlaydi va uni stekka 

joylashtiradi.  Koida  shartlari  va  o‘zgaruvchilar  ro‘yxatini  ko‘rib  chikib,tizim 

QUALIFY  o‘zgaruvchisining  kiymati  yana  berilmaganini  ko‘rsatadi,bundan 

tashkari,bu  o‘zgaruvchi  mantikiy  xulosalar  ro‘yxatining  20  koidasida  bor.Tizim 

stekka  yangi  elementni  olib  keladi.20  koidada  fakat  bitta  o‘zgaruvchi  shart 

DEGREE bor va uni DEGREE o‘zgaruvchisi oldindan  initsializatsiya kilinganidek 

---

68 

 

amalga  oshirish  mumkin(DEGREE=DA).20  koidaga  muvofik  QUALIFY 

o‘zgaruvchisi  DA  (QUALIFY  “DA”)  kiymatini  kabul  kiladi  va  kayta  ishlangan 

mantikiy xulosa stekdan o‘chiriladi.Tizim 40 koidaga kaytadi,shart nomerining bir 

birligiga kattalashadi va GRADE o‘zgaruvchisi bilan ishlashga kirishadi. GRADE 

o‘zgaruvchisi  xulosalar  ro‘yxatida  yo‘k  va  unga  kiymat  yana  berilmaydi.  Tizim 

yangi savol beradi: Bilim yurtida ishtirokchining o‘rtacha balli kanday bo‘lgan? 

Ishtirokchining javobi, aytaylik 3.0, va tizim GRADE o‘zgaruvchisiga kiymat 

beradi.  EXPERIENCEo‘zgaruvchisi  mantikiy  xulosalar  ro‘yxatida  yo‘k,  va  u 

initsializatsiya kilinmaydi, shuning uchun tizim yana so‘raydi:  

Ishtirokchi mutaxassisligi bo‘yicha kancha yil ishlagan? 

Tizim 

ishtirokchiga 

4 

javobini 

yuborgan 

bo‘lsin. 

U 

xolda 

EXPERIENCEo‘zgaruvchisi 4 da o‘zlashtiriladi, uning initsializatsiya belgisi 1 ga 

o‘zgaradi, stekdagi nomer esa 4 gacha siljiydi. 40 koidada o‘zgaruvchi shart boshka 

yo‘k, demak, shartni tekshirish ishga tushadi.  

40 YeSLI QUALIFY = DA I GRADE= 3.0 I YeXR = 2 

koidasining barcha shartlari xakikiy, shunday ekan  

QUALIFY=DA 

  GRADE=3.0 

 YeXPERIENCE=2 

va TO kismi bilan mos keladi  

TO POSITION = INJENER PO EKSPLUATATSII 

POSITION  o‘zgaruvchisi  INJENER  PO  EKSPLUATATSII  ni  o‘zlashtiradi. 

Maksadga erishildi, ishtirokchiga jixozlar ekspluatatsiyasi bo‘limida mansab taklif 

taklif kilinadi.