Intellektual tizimlar

4.5. Bilimlar olishning lingvistik jihatlari 

---

40 
Intelektual axborot texnologiyalarini yaratishda asosiy masalalardan biri - 
ekspert bilimlarini kompyuter xotirasida adekvat ifodalash. Bu informatikada yangi 
yo‘nalish, ya’ni inson bilimi va uni eXM hotirasida tasvirlash - bilimlar 
muhandisligi yo‘nalishini yaratilishiga olib keldi. Bilimlar muhandisligi bilimlarni 
yig‘ish, ularni tahlil etish va intelektual tizimlar uchun ularni formallashtirish 
masalalari bilan shug‘ullanadi. Bunda bilimlar olishning lingvistik jihatlari ko‘rib 
o‘tiladi.
Bilimlar muhandisi va ekspert orasidagi muloqot bevosita suhbat orqali yani 
lingvistika yordamida amalga oshadi. Bunda asosiy 3 ta asosiy muammoni 
ko‘rsatish mumkin: 
1. 
Umumiy kod muammosi. 
Bizni asosan ikkita til - muhandis tili va ekspert tili qiziqtiradi. Muhandsi tili 
quyiidagi 3 ta tashkil etuvchidan iborat: 
- 
Tayyorgarlik davrida maxsus adabiytolardan olgan predmet sohasidagi 
atamalar; 
- 
Uning nazariy bilimlaridagi umumilmiy atamalar 
- 
Maishiy suhbat tili Yekspert tili esa: 
- 
O‘z sohasidagi terminalogiya 
- 
Umumilmiy atamalar va maishiy til; 
- Yekspert sih jarayondagi neologism - yangi terminlar (kasbiy jargon) 
Agar ikki ishtirokchining maishiy va ilmiy tili bir-biri bilan deyarli mos tushsa, u 
holda umumiy kod - umumiy til o‘zaro munosabatning muvaffaqqiyatli bo‘lishiga 
ximat qiladi. Keyinchalik bu umumiy kod predmet sohasidagi bilimlar bazasini 
tashkil qiluvchi semantic tarmoq sifatida shakillantiriladi: 
Maishiy til 
Adabiyotdagi maxsus 
terminlar 
Ekspertning 
maxsus 
terminologiyasi 
Ummiy 
kod 
Umumiy termin 
Bilimlar 
muxandisi 
Ekspert 

---

41 
Umumiy kodni ishlab chiqish ekspert tomonidan ishlatiladiga atamalarni 
tuzib chiqish va ularning manosini aniqlashdan boshlanadi. Odatda bu predmet 
sohasi lug‘atini tashkil etadi. Keyin ularni guruhlash va sinonimlarini aniqlanadi. 
Umumiy kodni shakillantirish predmet sohasidagi atamalarni manosi bo‘yicha 
guruhlash bilan yakunlanadi.