Intellektual tizimlar haqida umumiy ma’lumot. Ishning maqsadi

1.6. Ekspert tizimlari (ET)

Ekspert tizimlari (ET) bilimlarga asoslanadi, ya’ni bilimlar omboridagi ma’lumotlarga bog‘liq bo‘ladi.

Bilimlar bazasini juda katta nazariy va amaliy tajribaga ega bo‘lgan ekspertlar deb ataladigan mutaxassislar yaratib va to‘lg‘azib boradi.

Ekspert tizimlarning asosiy vazifasi bilimlar bazasi asosida juda qiyin bo‘lgan ekspert masalalarini yechishga mo‘ljallangan. Ularning yutug‘i aniq yechim algoritmi noma’lum bo‘lgan masalaning yechimini bilimlar bazasi yordamida qaror qabul qilishga asoslangan, ya’ni ekspert tizimidan tajribasi past bo‘lgan foydalanuvchilar uchun instrument (qurilma, uskuna, asbob) sifatida ishlatiladi.

Ekspert tizimlari ayniqsa biznesda, himiyada, kommunikatsiyada, kompyuter tizimlarida, ta’lim sohasida, elektronikada, axborotlarni boshqarishda, ishlab chiqarishda, meditsinada, armiyada, fanda, kosmik sohasida, transportda keng foydalaniladi.

Ta’rif. Sun’iy intellekt (SI) - bu dasturiy muhitning shunday tizimiki, unda inson tafakkuri kompyuter jarayoniga imitatsiyalangan. Sun’iy intelekt atamasi 1956-yilda Stenford universiteti (AQSh) tomonidan taklif qilingan.

Intellekt - bu maqsadga erishishda zarur bo‘ladigan faktlar va usullar to‘plamidan iborat. Maqsadga erishish - bu faktlarga zaruriy qoidalarni qo‘llashdan iborat.

Misol. Fakt 1. Yonayotgan plita - issiq.

Qoida 1. AGAR qo‘lni yonayotgan plitaga tekkizilsa, U HOLDA kuyish mumkin.

Sun’iy intellekt tizimi rivojlanishining quyidagi bosqichlarini ko‘rib chiqishimiz mumkin:

1. XX asrning 70 yillari masalalarni yechish metodlarini izlash va ularni universal dasturlarni qurishda foydalanish bilan xarakterlanadi.

2. XX asrning 80 yillari axborotlarni tasavvur qilishning umumiy metodlarini izlashga va ularni maxsus dasturlarga qo‘llash usullarini qidirish bilan xarakterlanadi.

3. XX asrning 90 yillari bir qancha fan soxalari bo‘yicha maxsus dasturlarni yaratish uchun katta xajmli yuqori sifatli maxsus bilimlarni qo‘llanishi bilan xarakterlanadi.

XX asrning 90-yillari boshlarida butunlay yangi kontseptsiya qabul qilindi. Intellektual dasturni tuzish uchun, izlanish fan soxasining yuqori sifatli maxsus bilimlari bilan ta’minlash kerak edi. Shuning uchun loyixalashtirilayotgan SI tizimi yuqori bosqisdagi bilimlari bazasiga ega bo‘lishi kerak. Hozirgi vaqtda eng ko‘p tarqalgan kontseptsiya bu ekspert tizimlarini (ET) loyixalashtirishdir.

Ta’rif. Ma’lum fan soxasidagi sun’iy intelekt tizimi ekspert tizimi (ET) deb ataladi.

ET - bu aniq fan soxasidagi mutaxassislarning bilimlarini to‘plovchi va kam ixtisoslashgan foydalanuvchilarga maslaxat berish uchun empirik tajribasini tirajlashtirvchi (nusxasini yozish) murakkab dasturlar kompleksi.

ET uchun bilimlarni qabul qilishda shu fan soxasidagi ekspertlar xizmat qiladi.

Ularning asosiy xususiyatlari:

1. ET masalani yechish uchun yuqori sifatli tajriba va bilimni qabul qiladi;

2. ETdagi bilimlar doim to‘planib va yangilanib boriladi;

3. ET oldindan aytib berish qobilyatiga ega bo‘ladi.

4. ET ishchilarga va mutaxassislarga o‘quv qo‘llanmasi sifatida foydalanilishi mumkin.

ETni loyixalashda va ishlab chiqish jarayonida quyidagi qatnashuvchilarni aytib o‘tish mumkin:

1. ETni loyixalash instrumental muxitini ishlab chiquvchilar;

2. ETni yaratishdagi instrumental muxit(IM);

3. ETning o‘zi;

4. Ekspert;

5. Bilimlar injeneri va bilimlar bazasi(BB) administratori;

6. Foydalanuvchi.

Bilimlar injeneri - bu SI tizimini ishlab chiqishdagi ko‘nikmaga ega va ETni qanday tuzishni biladigan odam. U ekspertdan so‘raydi va BBdagi bilimlarni tashkillashtiradi.

Instrumental muxitni loyixalashga ET dasturlash tili va qo‘llab quvvatlovchi muhit(u orqali foydalanuvchi ET bilan o‘zaro ta’sirlashadi)dan iborat.

ET asosliligini qarab chiqamiz, inson tafakkurini va SI tizimini solishtirish.