Intellektual mulk

Intellektual mulk huquqi

Intellektual mulk huquqi “intellektual mulk” deb nomlanuvchi ixtiro, yozuv, musiqa, dizayn va boshqa asarlar yaratuvchilari va egalarining huquqlarini himoya qilish va amalga oshirish qonunlarini ko’rib chiqadi. Mualliflik huquqi, savdo belgilari, patentlar va tijorat sirlari kabi intellektual mulkning bir nechta sohalari mavjud.Intellektual mulk – bu sizning ongingiz yordamida yaratiladigan narsa – masalan, hikoya, ixtiro, badiiy asar yoki ramz.

Aslida, intellektual mulk deganda korxona yoki jismoniy shaxs qonuniy huquqlarga ega bo’lgan tovar, ixtiro, dizayn yoki boshqa turdagi ijodkorlik tushuniladi.

Siz odatda boshqa birov tomonidan ishlaganingizda, o’zingizning ishingiz doirasida yaratgan narsangiz uchun intellektual mulkka ega bo’lmaysiz.

Intellektual mulk huquqlari bilan bog’liq masalalar haqida gap ketganda, asosiy masala – huquqlar va qonunlarni bilish va ularga etarlicha ahamiyat berish. Hindistonda intellektual mulk huquqlari tizimi juda kuchli qonunlarga ega. Biroq, u juda ko’p kamchiliklarga ega, chunki u samarali amalga oshirilmayapti. Buning sababi shundaki, intellektual mulk masalalariga ustuvor ahamiyat berilmaydi. Adliya va huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarini intellektual mulk huquqlari masalalarini boshqa iqtisodiy huquqbuzarliklar bilan bir qatorda ko’rib chiqishga ishontirish katta qiyinchilik.

Zamonaviy intellektual mulk tushunchasi 17-18 -asrlarda Angliyada rivojlangan. “Intellektual mulk” atamasi 19 -asrda ishlatila boshlandi, garchi faqat 20 -asrning oxirigacha jahon huquq tizimlarining ko’pchiligida intellektual mulk odatiy holga aylandi.

Tijorat siri biznesda raqobatbardosh ustunlikni ta’minlash uchun maxsus ishlab chiqilgan biznes amaliyoti, formulalar, dizayn yoki jarayonlar. Bunga Coca Cola formulasini misol qilib ko’rsatish mumkin. Tijorat sirlari ro’yxatdan o’tmasdan himoyalanadi va maxfiylikni saqlash uchun egasi tomonidan tegishli choralar ko’rilishi kerak.

Intellektual mulk huquqshunoslarining vazifasi,Intellektual mulk amaliyotining uchta eng keng segmenti – maslahat berish, himoya qilish va amalga oshirish hisoblanadi. Mijozlar bilan maslahatlashuv markazlari – mijozning intellektual mulkini qanday himoya qilish kerak. Tovar belgisi qonunchiligida, advokat mijoz tomonidan taklif qilingan tovar belgilari bo’yicha qidiruv o’tkazadi va mijozga uning mavjudligi to’g’risida maslahat beradi. Agar mijoz vaqtini, kuchini va pulini sarflagan bo’lsa va shunga o’xshash sohada ilgari ishlatilgan bo’lsa, mijoz bilan muzokaralar mijozning belgisini o’zgartirish yoki undan voz kechishni o’z ichiga olishi mumkin. Patent bo’yicha maslahat berishda advokat mijozning patentini yaxshiroq tushunish va uning haqiqiyligini yoki patent buzilishi ehtimolini baholash uchun texnik ma’lumotga ega bo’lishi kerak.

Intellektual mulk huquqining asosiy maqsadi intellektual tovarlarning keng turini yaratishni rag’batlantirishdir. Bu ularning yaratilishiga iqtisodiy turtki beradi, chunki bu odamlarga ular yaratgan axborot va intellektual tovarlardan foyda olish imkonini beradi va o’z g’oyalarini himoya qilish va nusxa ko’chirishning oldini olish imkonini beradi. Bu iqtisodiy rag’batlar innovatsiyalarni rag’batlantirishi va mamlakatlarning texnologik taraqqiyotiga hissa qo’shishi kutilmoqda, bu esa innovatorlarga berilgan himoya darajasiga bog’liq.

Intellektual mulkning nomoddiy tabiati, er yoki tovarlar kabi an’anaviy mulk bilan solishtirganda qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. An’anaviy mulkdan farqli o’laroq, intellektual mulk “bo’linmaydi”, chunki cheksiz ko’p odamlar intellektual tovarni kamaytirmasdan “iste’mol qilishlari” mumkin. Bundan tashqari, intellektual tovarlarga investitsiyalar o’zlashtirish muammolaridan aziyat chekadi: er egasi o’z erini mustahkam panjara bilan o’rab olishi va uni himoya qilish uchun qurolli soqchilarni yollashi mumkin, lekin axborot yoki adabiyot ishlab chiqaruvchisi, odatda, birinchi xaridorning takrorlanishiga to’sqinlik qila olmaydi. Va uni arzonroq narxda sotish. Huquqlarni muvozanatlash, ular intellektual tovarlarni yaratishni rag’batlantirish uchun etarlicha kuchli, lekin tovarlarning keng qo’llanilishiga to’sqinlik qiladigan darajada kuchli emas, zamonaviy intellektual mulk huquqining asosiy yo’nalishi hisoblanadi.

: Patent

Patent-bu hukumat tomonidan ixtirochi yoki uning vorisiga berilgan huquqning bir shakli bo’lib, egasiga cheklangan muddatga ixtiro qilish, undan foydalanish, sotish, sotish taklifi va importini istisno qilish huquqini beradi. Vaqt, ixtironi ommaviy oshkor qilish evaziga. Ixtiro – bu mahsulot yoki jarayon bo’lishi mumkin bo’lgan va odatda uchta asosiy talabni bajarishi kerak bo’lgan ma’lum texnologik muammoning echimi: u yangi bo’lishi kerak, aniq emas va ishlab chiqarishda qo’llanilishi kerak. Bilimlar boyligini boyitish va innovatsiyalarni rag’batlantirish uchun patent egalari o’z ixtirolari haqida qimmatli ma’lumotlarni ommaga oshkor qilish majburiyatidir.

O’z egasiga patentda aytib o’tilgan o’ziga xos ixtirodan foydalanishga yo’l qo’ymaslik huquqini beradigan nom. Bu dekorativ yoki funktsional xususiyatlarni himoya qiladi.

Intellektual mulk huquqining asosiy maqsadi iste’molchilar uchun keng turdagi intellektual tovarlarni yaratishni rag’batlantirishdir.

Patent egasi boshqalardan himoyalangan ob’ektni ishlab chiqarish, ishlatish, tarqatish yoki olib kirishdan himoya qilish huquqiga ega. Aslida patent – bu litsenziyalanishi, sotilishi, garovga qo’yilishi yoki boshqa shaxsga berilishi mumkin bo’lgan mulk huquqi.

“Patentlar tarixi ixtirolardan emas, balki qirolicha Yelizaveta I tomonidan monopol imtiyozlar berishdan boshlangan. Yelizaveta hukmronligi tugaganidan taxminan 200 yil o’tib, patent patent oluvchi tomonidan olingan qonuniy huquqdir. Ixtirochi o’zining mexanik yoki ilmiy ixtirosining ishlab chiqarilishi va sotilishi ustidan mutlaq nazoratni ta’minlaydi. Patentlarning qirollik huquqidan umumiy huquq ta’limotigacha bo’lgan evolyutsiyasini namoyish etadi. “[17]

Yaqin vaqtgacha intellektual mulk huquqining maqsadi innovatsiyalarni rag’batlantirish uchun imkon qadar kamroq himoya qilish edi. Tarixiy jihatdan, shuning uchun ular ixtironi rag’batlantirish uchun zarur bo’lgan paytdagina ruxsat berilgan, vaqt va ko’lam cheklangan.

Patent tizimi bir qator muhim afzalliklarga ega. Shunday qilib, bu tizim uni ishlab chiqarishga xususiy investitsiyalar rag’batini saqlab, yangi bilimlarni oshkor qilish va tarqatishni kafolatlaydi. Bundan tashqari, bilish huquqini (litsenziyani) ishlatishdan oldin boshqa agentlarga o’tkazish imkoniyatini yaratadi. Nihoyat, intellektual mahsulotlarni baholash patent tomonidan kechroqqa qoldiriladi, qachonki foydalanuvchilar uni to’lash yoki qilmaslikni hal qilsalar. Shunday qilib, jamiyat muqobil sxemalar – ixtiro mukofotlari, muayyan ishlarni moliyalashtirish shartnomalari va boshqalarda ko’zda tutilganidek, ijodiy ishni oldindan baholash zaruriyatidan qochadi.

Barcha aniq afzalliklariga qaramay, patent tizimi ayniqsa jozibali emas. Shunday qilib, ba’zi tadqiqotchilar Evropada tovarlarning atigi 44% va protsessual yangiliklarning 26%, AQShda mos ravishda 52% va 44% patentlanganligini qayd etishadi [2, 15-53 -betlar]. Firmalar va individual ixtirochilarning patent olishdan bosh tortishining bir qancha sabablari borligi qayd etilgan:

1. 
   Innovatsiya juda tez rivojlanayotgan ba’zi sohalarda patent olishda kechikish juda muhim bo’lishi mumkin. Shu sababli, bu tarmoqlar zaif sanoat intellektual mulk huquqlaridan foydalanadi. Bunday huquqlarni ancha tezroq va osonroq olish mumkin.
   
2. 
   Patent olish ko’p vaqt va pul talab qiladi va har doim ham intellektual mulk huquqlarini samarali himoya qilinishini kafolatlamaydi. Ko’pgina mamlakatlar uchun shunday holat odatiy holdirki, patent egasi huquqbuzarni o’zi topib, uni sudga berishi kerak.
   

Patent tizimi bir qator kamchiliklarga ham ega. Asosiy kamchilik sifatida shuni ta’kidlaymizki, bu tizim shaxsiy va jamoat manfaatlarini uyg’unlashtirish uchun ideal mexanizm emas, biroq eksklyuziv huquqlar berib, aslida bilimdan foydalanishni cheklaydi. Muammo shundaki, bilimga ega bo’lgan kishi har doim ham undan samarali foydalana olmaydi.

Xulosa qilish mumkinki, patent tizimidagi bir qator kamchiliklar noto’g’ri foydalanishdan kelib chiqadi. Shunday qilib, bitta patent ko’plab yangiliklarni qamrab olishi mumkin, yoki bitta yangilik bir nechta patentlardan foydalanishi mumkin. Agar asl patent juda umumiy bo’lsa, u boshqa tadqiqotchilarning rivojlanish ehtimolini bloklaydi. Masalan, aniq natijani olish uchun emas, balki natijani himoya qiladigan patentda, xuddi shu natijani olishning boshqa usullarini ishlab chiqishga qaratilgan keyingi barcha tadqiqotlar blokirovka qilinadi.

Iqtisodiy tadqiqotlar natijalariga ko’ra, patentlardan foydalanish ilmiy-tadqiqot ishlarining yuqori xarajatlari va yakuniy mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari past bo’lgan sohalarda samarali bo’ladi.

Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarda intellektual mulk huquqlarining ahamiyati ortib bormoqda. Patentlar sonining keskin ko’payishidan tashqari, intellektual mulk huquqlarining tarqalish tendentsiyasi ham kuzatilmoqda.

Moliyaviy rag’batlantirish tahriri

Bu eksklyuziv huquqlar intellektual mulk egalariga ular yaratgan mulkdan foyda olish imkonini beradi, bu esa intellektual mulkka sarmoya kiritishni moliyaviy rag’batlantiradi va agar patent bo’lsa, tegishli tadqiqot va ishlab chiqish xarajatlarini to’laydi.2013 yilda Amerika Qo’shma Shtatlarining Patent va savdo markalari idorasi AQSh iqtisodiyotidagi intellektual mulkning qiymati 5 trillion dollardan oshadi va taxminan 18 million amerikalikni ish bilan ta’minlaydi. Intellektual mulkning qiymati xuddi Evropa Ittifoqi kabi boshqa rivojlangan davlatlarda ham shunday yuqori baholanadi. [44] Buyuk Britaniyada IP pensiya hisobidan moliyalashtirish va biznesni moliyalashtirishning boshqa turlarida foydalanish uchun tan olingan aktivlar sinfiga aylandi. Biroq, 2013 yilda Buyuk Britaniyaning intellektual mulk idorasi shunday dedi: “Millionlab nomoddiy biznes aktivlari bor, ularning qiymati umuman ishlatilmaydi yoki faqat tasodifan ishga solinadi”. [45]

Iqtisodiy o’sish Tartibga solish

Ulardan biri – ijodkorlarning ijodiy ma’naviy va iqtisodiy huquqlarini va jamoatchilikning bu ijodlarga kirish huquqlarini qonuniy ifodalash. Ikkinchisi, qasddan hukumat siyosati, ijodkorlik, uning natijalarini tarqatish va qo’llashni rag’batlantirish va iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga yordam beradigan adolatli savdoni rag’batlantirishdir. [46]

Iqtisodchilarning hisob-kitoblariga ko’ra, Qo’shma Shtatlardagi yirik korxonalar qiymatining uchdan ikki qismi nomoddiy aktivlarga tegishli bo’lishi mumkin. [48] Hisob-kitoblarga ko’ra, “IP-ni talab qiladigan tarmoqlar” har bir xodimga “IP-intensiv bo’lmagan tarmoqlar” ga qaraganda 72 foiz ko’proq qo’shimcha qiymat (moddiy xarajatlarni hisobga olmaganda) ishlab chiqaradi. [49] [shubhali-muhokama]

Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 27 -moddasiga binoan, “har kim o’zi muallifi bo’lgan har qanday ilmiy, adabiy yoki badiiy mahsulotdan kelib chiqadigan ma’naviy va moddiy manfaatlarni himoya qilish huquqiga ega”. (1) Garchi intellektual mulk va inson huquqlari o’rtasidagi munosabatlar murakkab bo’lsa -da, intellektual mulk uchun axloqiy dalillar mavjud.

Yozuvchi Ayn Rand o’zining “Kapitalizm: noma’lum ideal” kitobida intellektual mulkni himoya qilish aslida axloqiy masala ekanligini ta’kidlagan. E’tiqod shundaki, inson ongining o’zi boylik va omon qolish manbai va uning asosidagi barcha mulk intellektual mulkdir. Demak, intellektual mulkni buzish axloqiy jihatdan tirik qolish jarayonlarini buzadigan boshqa mulk huquqlarini buzishdan farq qilmaydi va shuning uchun axloqsiz harakatni tashkil qiladi.

To’g’ri intellektual mulk turiga ega bo’lish odamlarni o’g’irlash yoki nusxalashni to’xtatishga yordam beradi.

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕

Dunyo bo’ylab: Intellektual mulk huquqlarining eng keng tarqalgan muammolari:

Intellektual mulkni himoya qilish – bu innovatsiyalarga investitsiyalarning daromadliligini ta’minlashning muhim strategiyasidir. Ilmiy -tadqiqot va marketing sohasidagi sa’y -harakatlariga ko’p vaqt, kuch va pul sarflaydi, lekin ko’pincha bunga e’tibor bermaydi. Ko’pgina mamlakatlarda, ijodiy sa’y -harakatlari va biznes identifikatori (savdo belgisi) bo’yicha eksklyuziv huquqlardan foydalanishning yagona yo’li IP -ni ro’yxatdan o’tkazishdir

Tahdidlar va muammolar [1]

IP -ning buzilishi ham keng jamoatchilik uchun xavf tug’dirishi mumkin: past, soxta oziq -ovqat va dori -darmonlar, masalan, iste’molchilar uchun sog’liq uchun xavf tug’dirishi mumkin.

Bundan tashqari, IP -ni buzuvchi faoliyat uyushgan jinoiy tarmoqlarni moliyalashtirish manbai bo’lishi mumkin va shuning uchun jamiyat uchun kengroq xavf tug’diradi.

SINGAPOR

Singapur nisbatan yuqori darajada noqonuniy yuklash bilan kurashdi. Bu “Mualliflik huquqi to’g’risidagi qonun” ga o’zgartirish kiritishga olib keldi, IP -huquqlarini chegarada amalga oshirish uchun mas’ul organ sifatida Singapur bojxonasi har yili o’n minglab soxta tovarlarni, jumladan, hashamatli sumkalar, poyabzal va boshqa moda buyumlari, o’yinchoqlar, atirlar, mobil telefonlar va aksessuarlarni ushlab turadi. [2] Singapurda intellektual mulk tizimi yo’q edi. Mintaqadagi boshqa mamlakatlardan farqli o’laroq, lekin, ehtimol, Singapur uchun, shuningdek, mamlakat yangi huquqlarni samarali amalga oshirishga muvaffaq bo’ldi. Singapur intellektual mulkni himoya qilishni talab qiladigan bir qator sohalarda, xususan, biotexnologiya sohasida ulkan rejalarga ega. Shunday qilib, Singapurda qalbaki tovarlar va noqonuniy yuklash intellektual mulk huquqlarini himoya qilish bilan bog’liq asosiy muammo ekanini ko’ramiz.

MALAYSIYA

Malayziyada intellektual mulkni boshqarish 2003 yilda Intellektual mulk huquqlarini himoya qilishni takomillashtirish borasida jiddiy sa’y -harakatlar qilingan bo’lsa -da, Malayziya haligacha dunyodagi eng ko’zga ko’ringan optik disk o’yin -kulgi dasturlarini ishlab chiqaruvchi/eksportchisi sifatida o’z obro’si bilan kurashmoqda [1].

-Soxtalashtirishning miqyosi juda yuqori bo’lib qolmoqda. Soxta mahsulotlar doimiy ravishda ishlab chiqariladi va butun dunyo bo’ylab sotiladi. Bozorda past sifatli mahsulotlarning yuqori darajasi tufayli iste’molchilar xavf ostida qolmoqda. Bunday xatti -harakatlardan himoya qilish uchun qattiq jazo choralari belgilanishi kerak.

2020 yil 20 iyuldagi 217-FZ-sonli “Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining to’rtinchi qismiga o’zgartirishlar kiritish to’g’risida” Federal qonunida raqamli iqtisodiyot dasturini amalga oshirish bilan bog’liq o’zgarishlar kiritiladi.Ular 2021 yil 17 yanvardan kuchga kiradi.Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalarini Rospatentga ro’yxatdan o’tkazish uchun ariza berishda, ularning 3D modellarini qo’shimcha ravishda elektron shaklda topshirish mumkin bo’ladi. Hozirgi vaqtda chizmalar ikki o’lchovli.Uch o’lchovli modellardan foydalanishga ruxsat, tegishli intellektual mulk ob’ektlarini tekshirish vaqtini qisqartiradi. Da’volar va foydali modellarni talqin qilishda ob’ektlarning 3D-modellari ham qo’llaniladi.Bu yangilik, shuningdek, 3D -grafik yordamida ixtirolarini elektron tarzda loyihalashtiruvchi va modellashtiruvchi talabgorlar manfaati uchun ham qabul qilingan. Bu intellektual mulk ob’ektlariga arizalar tuzish qulayligini yaxshilashga, uch o’lchovli tasvirni ikki o’lchovli chizma ko’rinishida yuborishda yuzaga keladigan xato va qiyinchiliklarni kamaytirishga yordam beradi.Uch o’lchovli modellar formatiga qo’yiladigan talablar Rossiya Iqtisodiy rivojlanish vazirligi tomonidan belgilanadi.Bu dastur O‘zbekiston uchun tajriba vazifasini o‘tashi mumkin

Shuningdek, 2021 yil 17 yanvardan boshlab patent va sertifikatlarni elektron shaklda olish mumkin bo’ladi. Ularni qog’oz shaklida berish va qabul qilish qobiliyati saqlanib qoladi, bu talabnoma beruvchining iltimosiga binoan amalga oshirilishi mumkin.

INTELLEKTUAL MULK HUQUQLARI HIMOYASINING YANGI VA ZAMONAVIY USULLARI

Dastavval, mazkur Qonun loyihasi Oʻzbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qoʻmitasi tomonidan ishlab chiqilgan1 hamda Moliya, Iqtisodiyot, Adliya vazirliklari, Intellektual mulk agentligi va Savdo-sanoat palatasi bilan belgilangan tartibda kelishilganligini qayd etib oʻtamiz.

Ushbu loyihani* qabul qilish zaruriyati quyidagi asosiy sabablarga asoslangan:

• 
  Amaldagi tartibga koʻra, tovar belgisidan roʻyхatga olingan kundan boshlab istalgan 5 yil davomida foydalanmaganlik tovar belgisining roʻyхatga olinganligini bekor qilish tarzida huquqiy kafolatini toʻхtatishga asosligini nazarda tutadi.
  

Ushbu me’yor ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlanish paytida tovar belgisidan foydalanishni nazarda tutmaydi, ya’ni mol yetkazib beruvchilar va buyurtmachilar bilan yozishmalarni amalga oshirishda, kompaniyaning dastlabki reklamalarni oʻtkazishi va h.k. Tovar belgisining guvohnomasi yuqorida koʻrsatilgan holatlarni inobatga olmasdan alohida hollarda ishlab chiqarishning toʻхtashiga yoki uning qayta jihozlanishiga olib keladi;

• 
  Amaldagi “Tovar belgilari, хizmat koʻrsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari toʻgʻrisida”gi Qonun (bundan buyon – Qonun) me’yorlariga koʻra, tovar belgisi egasi huquqining poymol etilishi sifatida ishlab chiqarish, saqlash, olib kirish, sotuvga taklif etishda uchinchi shaхs tomonidan tovar belgisidan foydalanilgan holda tovarni sotish amalda bahslashishga olib kelmoqda;
  
• 
  Aхborot teхnologiyasidan foydalanilgan holdagi aхborot ta’minoti me’yorlarining qonunchilikda mavjud emasligi;
  
• 
  Tovar belgisidan foydalanish tartiblari aniq koʻrsatib oʻtilmaganligi raqobatchining arizasiga koʻra tovar belgisining bekor qilinishi ehtimolligiga olib kelmoqda;
  
• 
  Kontrafakt mahsulotni aniqlashning mavjud emasligi;
  
• 
  “Raqobat toʻgʻrisida”gi Qonunda insofsiz raqobat tushunchasining yanada aniqroq talqinining mavjud emasligi insofsiz raqobatdan himoyalamaslikka olib keladi;
  

Batafsil aytganda, Qonun loyihasida quyidagi oʻzgartirish va qoʻshimchalar nazarda tutilgan:

1. 
   “Fuqarolik kodeksi” va Qonunga tovar belgisidan foydalanmaganlik muddatiga tegishli oʻzgartirish kiritilmoqda, jumladan, “roʻyхatdan oʻtkazilgandan boshlab istalgan besh yil” degan ifoda “uni amal qilishining oхirgi besh yili” deb bayon etilmoqda;
   
2. 
   Qonunga Oʻzbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining veb-saytida roʻyхatdan oʻtkazilgan tovar belgilari toʻgʻrisidagi ma’lumotni e’lon qilish haqidagi me’yor kiritilmoqda;
   
3. 
   Qonunning tegishli me’yorlariga tovar belgilaridan foydalanish usullari boʻyicha aniqlik kiritilmoqda (reklamada, nashr etilgan materiallarda, rasmiy blankalarda, peshlavhalarda, koʻrgazma va yarmarkalarda eksponatlarni namoyish qilishda, shu mahsulotlarning etiketkalarida);
   
4. 
   Qonunga “kontrafakt tovar” tushunchasining ta’rifini ifodalovchi me’yor kiritilmoqda;
   
5. 
   “Raqobat toʻgʻrisida”gi Qonunda insofsiz raqobat holatining kengroq ta’rifi quyidagi koʻrinishlarda bayon qilinmoqda:
   

Хoʻjalik yurituvchi sub’yekt tovarini raqobatchining boshqa tovari bilan uni ustun koʻrsatadigan soʻz va belgilardan foydalangan holda notoʻgʻri taqqoslash;

Raqobatchi tovarining firma nomi, tovar belgisiga oʻхshash belgilar bilan noqonuniy belgilab, tovarni sotish;

Raqobatchining fuqarolik muomalasiga kiritilgan tovarining tashqi koʻrinishidan tovarning tashqi bezatilishi va shaklidan, nomidan, tamgʻalanishidan, qadoqlanishidan nusхa olish;

Raqobatchi tomonidan avval fuqarolik muomalasiga kiritilgan tovarning belgisi bilan adashtirib yuborish darajasida unga aynan oʻхshash boʻlgan belgini roʻyхatdan oʻtkazish.

Fikrimizcha, ushbu taklif qilinayotgan Qonun loyihasining qabul qilinishi:

• 
  Tovar belgisi egalarini ularning tovar belgilaridan insofsiz raqobatchilar foydalanishida himoya darajasining sifatli ravishda oshishiga;
  
• 
  Tadbirkorlik sub’yektlariga roʻyхatdan oʻtkazilgan tovar belgilari toʻgʻrisidagi ma’lumotdan tezkor foydalanishni ta’minlashga;
  
• 
  Tadbirkorlik sub’yektlarini tovar belgilarini insofsiz roʻyхatdan oʻtkazishdan himoya qilish uchun sud qarorlarini qabul qilishda hukmni aniqroq ta’riflashga;
  
• 
  Tovar bozorlaridagi insofsiz raqobat holatlari bilan samarali kurashishga va ularning oqibatlarini bartaraf etishga;
  
• 
  Tegishli organlar tomonidan choralar koʻrish uchun qalbaki mahsulotlarni aniqlashga;
  
• 
  Intellektual mulk huquqlarini himoya qilish boʻyicha me’yorlarni хalqaro tajribaga moslashtirishga imkon beradi. (7)
  

Mualliflik huquqlarini qanday himoyalash mumkin?

Parij konvensiyasining (1883 yil) 5S moddasiga koʻra, agar mamlakatda roʻyхatdan oʻtkazilgan tovar belgisidan foydalanish majburiy boʻlsa, uning roʻyхatdan oʻtganligi faqat adolatli muddat oʻtgandan soʻng va faqat manfaatdor shaхs oʻzining harakatsizligini oqlovchi dalillarni taqdim qila olmasagina bekor boʻlishi mumkin.

Jumladan, Germaniyaning “Tovar belgilari toʻgʻrisida”gi Qonunida (1994y.) tovar belgisiga “huquqlar tugallanishi” Yevropa Ittifoqi ichida muomalaga kirishi bilan boshlanadi. Shunga oʻхshash me’yor Angliyaning “Savdo markalari toʻgʻrisida”gi Qonunida (1994y.) ham koʻzda tutilgan.

Maʼlumki, intellektual faoliyat eng tez rivojlanib borayotgan dinamik jarayon hisoblanadi. Yuksak surʼatlar bilan davom etayotgan bu jarayon natijasida intellektual faoliyatning yangi mahsullari vujudga kelmoqda. Ularga nisbatan Fuqarolik kodeksining 1031-moddasi 3-qismda belgilangan qoidalar mazmunidan kelib chiqib, intellektual mulk haqidagi qoidalar qoʼllaniladi. Fuqarolik muomalasi ishtirokchilarining ular ishlab chiqarayotgan tovarlar, koʼrsatadigan xizmatlarining yangi farqlash belgilari vujudga kelishi mumkin va bunday holda ham ularga nisbatan Fuqarolik kodeksining IV boʼlimida belgilangan tegishli qoidalar qoʼllaniladi.

• 
  Tovar belgilarining huquqiy muhofazasi sohasidagi munosabatlar Oʼzbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari, Oʼzbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi (IV-boʼlim. Intellektual mulk), Oʼzbekiston Respublikasining “Tovar belgilari, xizmat koʼrsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari toʼgʼrisida”gi Qonuni va tovar belgilarini huquqiy muhofaza qilish sohasidagi boshqa normativ hujjatlar bilan tartibga solinadi.(6)
  
• 
  Intellektual mulk huquqlari barcha sohalarda hal qiluvchi rol o’ynaydi.
  

Plagiat – intellektual mulk huquqlari bilan bog’liq muammolarning asosiy muammosi bo‘lib, bu boshqa birovning intellektual mulkini o’g’irlash va uni asl muallifga yoki ixtirochiga hech qanday kredit bermasdan, uni o’z mulki sifatida ishlatishdir. Bu intellektual mulk g’oyalar, ixtirolar, so’zlar, shiorlar, asl mualliflik asarlari va har qanday mulkiy ma’lumotlarni o’z ichiga olishi mumkin. Bu hatto keng jamoatchilikka ham tahdid solishi mumkin. Masalan, qalbaki dori -darmonlar iste’molchilar uchun sog’liq uchun xavf tug’dirishi mumkin. Shu sabablarga ko’ra, intellektual mulk huquqlari masalalariga alohida e’tibor qaratish lozim.

Raqamli texnologiyalarning tarqalishi va Internetdan foydalanish natijasida intellektual mulkni Internetda namoyish etish har qachongidan ham osonlashdi. Biroq, bu ijobiy ko’rinishda, uning muammolari ham bor. Raqamli asarlarni nusxalash juda oson, chunki ularning narxi past va sifati deyarli mukammal. Har qanday nashr etilgan asarlar Internetda qaroqchilikka juda moyil. Internetda intellektual mulk huquqlariga rioya qilinmagan barcha holatlarni kuzatib borish va keyin aybdorlarni javobgarlikka tortish juda qiyin.

Intellektual mulk qonunlari

Ulardan eng mashhuri – bu barcha rasmiy ijodlarga, shu jumladan kinofilmlar, adabiy asarlar, musiqa va dramatik ijodlarga taalluqli bo’lgan Mualliflik huquqi to’g’risidagi qonun, Patent to’g’risidagi qonun esa faqat ma’lum maqsadda yasalgan yoki ishlatilmaydigan moddiy buyumlarga nisbatan qo’llaniladi.

Ushbu maqolaning asosiy maqsadi – . Intellektual mulk institutining umumiy tavsifi, uning asosiy funktsiyalari, shuningdek, xalqaro amaliyotda intellektual mulk rejimlarining xilma -xilligini ochib beradi. Bir qator patent tizimlarining muhim afzalliklari va kamchiliklari masalalarini hal qilish, intellektual mulk institutining salbiy ta’sirini to’g’rilash uchun majburiy litsenziyalash, sotib olish, patent, narxlarni kamsitish va o’zaro bog’liqlik kabi mexanizmlardan foydalanish ko’zda tutilgan.

Ko’rib chiqilayotgan muammolarning dolzarbligi Rossiyada so’nggi o’n yilliklar iqtisodiy munosabatlar sohasida ham, huquq sohasida ham chuqur o’zgarishlar bilan bog’liq bo’lganligi bilan bog’liq. ularning har qanday mamlakatda innovatsion biznesni rivojlantirishdagi o’rni nihoyatda yuqori. Hozirgi vaqtda yangi bilim va texnologiyalarni muvaffaqiyatli tarqatish uchun intellektual mulk institutidan samarali foydalanish qo’llanila boshlandi, bu savdo va xalqaro ilmiy -texnikaviy hamkorlikni rag’batlantirishning samarali mexanizmiga aylandi.

Umuman aytganda, intellektual mulk instituti intellektual mahsulotlar yaratuvchisiga berilgan huquqdir, deb aytish mumkin. Bundan tashqari, bu huquq g’oyaning o’ziga taalluqli emas, faqat uning aniq ifodalanishiga taalluqlidir.

Jahon amaliyoti

Nihoyat, turli mamlakatlarda patent idoralari amaliyoti imtihon, ustuvorlikni o’rganish, protsedura narxi va vaqti jihatidan juda farq qiladi. Natijada, tranzaktsion xarajatlari yuqori bo’lgan va bilimlardan foydalanish va to’planishni to’sib qo’yish xavfi bo’lgan tizim yaratiladi. Ilm-fan, ayniqsa, ilm-fan, sog’liqni saqlash va ta’lim manfaatlariga putur etkazadigan, ya’ni ko’p sonli odamlarning farovonligiga ta’sir ko’rsatadigan tadqiqot vositalari, materiallar va ma’lumotlar bazalari kabi muhim sohalarga intellektual mulk huquqlarining ko’payishidan xavotirda.

Shu munosabat bilan, intellektual mulk huquqlarining salbiy ta’sirini to’g’rilash uchun quyidagi mexanizmlar taklif etiladi: majburiy litsenziyalash, patentni qaytarish, narxlarni kamsitish va o’zaro litsenziyalash

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕

Intellektual mulk aqlni pulga aylantiradi

Inson tafakkuri va izlanishlari mahsuli boʻlmish intellektual mulk samarasini bugun barcha jabhada koʻrish mumkin. Binobarin, hozir foydalanayotgan zamonaviy texnologiyalar, umuman, kundalik ehtiyojimiz qanoati ana shu salohiyat bilan chambarchas bogʻliq. Mamlakatimizda intellektual mulk qay darajada rivojlanmoqda? Olimu tadqiqotchilarimizga zarur shart-sharoitlar yaratib berilyaptimi?

Bunga Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 12-oktyabr kuni intellektual mulk obyektlarini muhofaza qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari yuzasidan oʻtkazilgan yigʻilishda aytgan fikrlaridan javob olishimiz mumkin. Xususan, yigʻilishda davlatimiz rahbari «Ilm-fan va innovatsiyani rivojlantirish, bu sohadagi yutuqlarni yuqori qoʻshilgan qiymatli mahsulotga aylantirishda intellektual mulkning ishonchli himoyasini taʼminlash juda muhim. Dunyoda tovarlarning brend qiymati yuqori hisoblanadi. Intellektual mulk Yevropada yalpi ichki mahsulotning 45 foizini, Xitoyda 12, Rossiyada 7 foizini tashkil etadi. Afsuski, mamlakatimiz bu borada dunyo bozoridan uzoqlashib ketdi.

Na tegishli idoralar va na hudud rahbarlari intellektual mulk masalasiga eʼtibor berdi. Shu sababli ixtirochi olim va ijodkorlarimiz xorijga chiqib ketdi. Ilmiy institutlarimiz innovatsiyalar, tarmoqlar esa xaridorgir ishlanma va brendlar yarata olgani yoʻq. Oʻtgan yili 400 ga yaqin ixtirolar, 110 ta foydali model, 170 ta sanoat namunasi, 36 ta seleksiya yutugʻi roʻyxatga olingan boʻlsada, atigi 43 ta ilmiy ishlanma tijoratlashtirilgan, xolos», deya taʼkidlagandi.

Demak, bundan koʻrinadiki, hali bu borada qilinadigan ishlar talaygina. Olimu izlanuvchilarimiz va boshqa soha vakillari oldida koʻplab masʼuliyatli vazifalar turibdi.

Statistikaga koʻra, Oʻzbekistonda har oʻnta arizadan faqat uchtasiga ixtiro patenti topshirilmoqda.

2021-yilprezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev taklifi bilan ,,Faol tadbirkorlik va inavatsion rivojlantirish yili deb topilishi bejiz emas.

Bugungi kunga kelib, Oʻzbekiston ham intellektual mulk qonunchilik bazasida katta bosqichni bosib oʻtdi. Mustaqillik yillarida intellektual mulkni muhofaza qilish sohasida 10 ta davlatlararo, 12 ta hukumatlararo va 21 ta idoralararo shartnoma hamda bitimlar tuzilib, amal qilmoqda. Bulardan tashqari, toʻgʻridan-toʻgʻri ishlaydigan 5 ta qonun, Adliya vazirligida roʻyxatdan oʻtkazilgan umummajburiy xarakterdagi 25 ta hujjat, hammasi boʻlib idora faoliyatini tartibga soladigan 140 dan ziyod normativ hujjatlar roʻyxatga olinganligini qayd etib oʻtmoqchimiz.

Ixtirolar, foydali modellar, tovar belgilari intellektual mulkning obyektlari sifatida dunyoda moddiy aktivlardan kam baholanmaydi, balki ayrim hollarda ulardan anchagina yuqori turadi. Umumjahon sanoat ishlab chiqarishining yillik oʻsish surʼatlari 2,5-3 foizdan oshmaydi, intellektual mulkka boʻlgan huquqlar bilan savdo qilish hajmi esa yiliga 12 — 14 foiz oʻsmoqda. Ushbu holat yangi gʻoyalar, kashfiyotlar va ixtirolar nafaqat ularning yaratuvchilariga, balki butun jamiyatga naf keltirishini isbotlaydi. Shu sababdan, davlat tomonidan beriladigan yagona monopol huquq, bu — intellektual mulk obyekti egasining undan foydalanish hamda tasarruf etishga boʻlgan mutlaq huquqidir.

Jahon tajribasi guvohlik berishicha, patent faolligi koʻrsatkichi davlat iqtisodiy qudratining bilvosita koʻrsatkichi hisoblanadi.

Jahonda tizim qanday ishlaydi?

Mutaxassislar fikricha, XIX asr oʻrtalaridayoq mualliflik huquqini xalqaro miqyosda himoya qilish ehtiyoji tugʻilgan. Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT) hukumatlararo xalqaro tashkilot boʻlib, qarorgohi Shveysariyaning Jeneva shahrida joylashgan. Ushbu tashkilot BMT tizimiga kiruvchi 16 ta ixtisoslashtirilgan muassasadan tarkib topgan, 160 ga yaqin davlatlar unga aʼzo. Oʻzbekiston mazkur konvensiyalarning aksariyatiga qoʻshilgan.

Rivojlangan davlatlar, shu jumladan, AQSH, Yevropa Ittifoqi (YEI) davlatlari, qariyb ikki yuz yildirki, ixtirochilar, olimlar va ishlab chiqaruvchilarning oʻzaro hamkorligini yaxshi yoʻlga qoʻyish orqali iqtisodiyotni tiklab olishdi. Bunda iqtidorli ixtirochilar bilan davlat oʻrtasida ikki tomonlama manfaatli aloqaning mavjudligi oʻzaro ishonch hamda umid uygʻotdi.

Masalan, 1973-yilda «Motorola» kompaniyasi bosh muhandisi Martin Kuper mobil telefonda birinchi marta gaplashib, simsiz aloqa orqali insoniyatning orzulari ushalishiga yoʻl ochgan va u tijorat maqsadida 1983-yilda ishga tushgan boʻlsa, bugungi kunda jahonning 4 milliard aholisi mobil telefonda gaplashayotir.

Haqiqat shuki, AQSH, Germaniya, Yaponiya singari sanoati taraqqiy etgan davlatlarda yalpi ichki mahsulot oʻsishining 80 — 95 foizi texnika va texnologiyalarda oʻz ifodasini topgan yangi bilimlar hamda innovatsiyalar ulushiga toʻgʻri keladi.

O‘ylab ko‘ring bir yil mobaynida mexnat qilib yetishtirilgan bir qop kartoshka narxi qimmatmi yoki 1kunda minglab ishlab chiqariladigan ,,iphone’’ telefoni narximi.Xulosa o‘zingizdan!

Patentlar iqtisodiy rivojlanishga zamin yaratadi

Intellektual mulk litsenziyasi juda ham foydali. “IBM” kompaniyasi birgina 2015-yilning oʻzida patentlarni litsenziyalashtirish hisobidan 2,5 milliard AQSH dollari miqdorida daromad olgani, jahonda patentlarni litsenziyalashtirishdan olingan umumiy daromad 1990-yildagi 15 milliarddan 2015-yilga kelib 250 milliard AQSH dollariga yetgani buning tasdigʻidir.

Yutuqlar yaxshi, ammo kamchiliklar ham yetarli

Endi davlatimiz rahbarining yaqinda istiqbolli soha oldiga qoʻygan yuksak vazifalaridan kelib chiqib, intellektual mulk sohasining tashkiliy, psixologik va maʼrifiy jihatlariga ham toʻxtalib oʻtsak.

Qayd etish kerakki, innovatsion biznes davlat, investorlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanib, davlat dasturisiz ham rivojlanishi mumkin. Olimlar, ixtirochilar bilan biznes ahli dunyoqarashi turlicha boʻlgani uchun narx-navolarda, shartnomaviy kelishuvlarda turli bahonalar yuzaga chiqishi ehtimoli mavjud. Ammo buning yechimi bor. Mabodo, arzigulik ixtirolar boʻlsa, unga chet mamlakatdan buyurtmalar tushadi.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, ilmiy va ijodiy faoliyat, jumladan, ixtirochilik faoliyati ancha faollashdi. Bugungi kunga kelib, Oʻzbekistonda Intellektual mulk agentligi (IMA) tomonidan 22 mingdan ziyod tovar belgilari, 10 ming ixtiro, EHM uchun 3,5 ming dastur va maʼlumotlar bazalari, 2,4 mingta sanoat namunasi, mingta foydali model davlat roʻyxatidan oʻtkazilgan. Ammo ularning qoʻllanilish miqdori haqida aniq maʼlumot qoʻlimizda mavjud emas. Bu tizim sohalararo kompleks yaxshi yoʻlga qoʻyilmaganidan darak beradi.

Shu oʻrinda taʼkidlash joiz, oʻzbek olimlari va muhandislarining eng yaxshi ixtirolari AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya, Shveysariya, Fransiya, Rossiya, Kanada, Yaponiya, Xitoy, Turkiya va boshqa mamlakatlarda patentlangan. Masalan, Oliy oʻt oʻchirish-texnik maktabi qoshidagi Yongʻin xavfsizligi ilmiy-tadqiqot markazining boshligʻi Mirjalil Usmonov 18 davlatda oʻz patentiga ega boʻldi. U ishlab chiqqan yongʻinga qarshi ekranlar issiqlik oqimi surʼatini yuz va undan koʻproq martaga susaytirishi bilan eʼtiborga molik.

Jahonda jami 8 million patent roʻyxatga olingan boʻlsa (4 millioni AQSHga tegishli), har yili yana 600 — 700 ming patent qoʻshilib bormoqda. Ixtirochilik daromadli biznes boʻlib, patentlar va “nou-xau”lar boʻyicha litsenzion ajratmalarning umumiy summasi yiliga 250 milliard dollarni tashkil etadi. Biroq, afsuski, Oʻzbekistonning bu sohadagi hissasi hozircha maqtangulik emas. Agar oʻtgan asrning 80 yillarida oʻzbekistonliklar ixtirolarga yiliga oʻrtacha 2 ming 170 tadan talabnoma topshirgan boʻlsa, 2020-yilda bu koʻrsatkich 400 taga tushdi, yaʼni ixtirochilik faoliyati surʼati 5,5-marta tushib ketdi. Jahonning rivojlangan mamlakatlarida aholi ixtirochilik faolligining eng yuqori koeffitsiyenti 2011 — 2015-yillarda Yaponiya (10 ming aholiga 28,5 — 30,5 talabnoma), Koreya Respublikasi (15,5 — 25,1), AQSH (6,2-7,0), Germaniya (5,9-6,4) kuzatildi. Oʻzbekistonda ushbu koʻrsatkich 0,09-0,21 talabnomani tashkil etgan.

Bir-biriga bogʻliq ikki tizim.Bugungi kunda intellektual mulk hamda innovatsiya respublika milliy iqtisodiyotini rivojlantirish uchun suv va havoday zarur sohalarga aylangan. Bu ikki egizak tizimni bir-birining ishtirokisiz tasavvur qilib boʻlmaydi. Ammo shu bilan birga, ikkala tizim infratuzilmasi, intellektual mulk bozori yurtimizda hali shakllanmaganini ham tan olish zarur. Bu boradagi ilk gʻoyalar hamda tashabbuslar ham qogʻozda qolib ketayotir.

Oxirgi uch yilda davlatimiz tomonidan ilm, fan, maʼrifat ahliga, xususan, isteʼdodli olimlarga grantlar, iqtisodiy koʻmaklar berilayotgani ijobiy hodisa, albatta. Ammo ilm-fan, innovatsiya va ishlab chiqarish tandemida intellektual mulk imkoniyatiga alohida yondashuv boʻlishini istardik.

Demak, aytish mumkinki, intellektual mulk — oʻn minglab ixtirochilarning jasorat maydoniga aylanib borayotir. Bu haq gap. Binobarin, intellektual mulk yuqori texnologiya va oʻta iqtidorlilar biznesiga kiradigan oʻn minglab intellektuallarning fundamental instrumenti hamdir. AQSH, Shvetsiya, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Malayziya va boshqa iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar intellektual mulk instrumentidan jahon pul oqimini qayta taqsimlash maqsadida foydalanadi.

Muhim vazifalar oʻz yechimini kutmoqda

Gap shundaki, birinchidan, biz dunyo yurgan iqtisodiy yoʻldan qadam tashlar ekanmiz, ilm-fan, bilim, innovatsiyaga doir muammolarni koʻz oldimizga keltirishimiz, undan choʻchimasligimiz lozim. Ikkinchidan, Oʻzbekiston Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʻlishni moʻljallab turibdi, agar masala hal boʻlsa, yetakchi ishlab chiqarish korxonalari, xususan, milliy iqtisodiyotning xom ashyosiz sektorida ancha murakkab vaziyat yuzaga keladi.

Bizningcha, murakkab ahvoldan qutulishning yoʻllari quyidagilardan iborat: birinchidan, barcha sanoat korxonalari rahbarlari intellektual mulkni ommaviy rad etish, uni chetlab oʻtib ketish psixologiyasidan butunlay voz kechishi kerak.

Ikkinchidan, intellektual mulk hisobiga qurilgan biznes gʻoyalarni joriy etish jarayonini boshidan oxirigacha ragʻbatlantirib borish tizimini yaratish lozim. (Mualliflarni mukofotlar berish yoʻli bilan moddiy ragʻbatlantirish ham katta ahamiyatga ega. 1991-yilga qadar ixtirolar uchun bir marta beriladigan ragʻbatlantiruvchi mukofot va asosiy mukofot belgilash amalda qoʻllanilgan).

Uchinchidan, yetakchi davlatlar tajribasidan kelib chiqib, innovatsion loyihalar uchun uzoq muddatga jalb etiladigan mablagʻlarga soliq imtiyozlari berilishi maqsadga muvofiq. Mazkur imtiyozlar kelgusida ortigʻi bilan qaytib kelishi bilan birga, Oʻzbekistonda biznesning ildam oʻsishiga, byudjet surʼatining sezilarli koʻpayishiga olib keladi. Qalbaki mahsulotlari bozoridan byudjetga mablagʻ kelib tushish tushumini oshirishni ham jiddiy oʻylab koʻrish fursati yetdi, nazarimizda. Respublikamiz hamda chet el mualliflarining huquqlarini, shuningdek, yaratilgan asarlarni noqonuniy takrorlash — litsenziyasiz mahsulotdan himoya qilish oldimizda turgan eng dolzarb masalalardan biri boʻlib qolayotir. Natijada yurtimiz bozorlarida mualliflar bilan shartnoma tuzmasdan sotuvga chiqarilgan qalbaki audio-video mahsulotlari, ichimliklar, dori-darmon, maishiy vositalar koʻpayib, milliy huquq egalariga yetkazilayotgan maʼnaviy va iqtisodiy zarar hamda davlat xazinasiga toʻlanmayotgan soliqlar katta summani tashkil etmoqda.

Iqtisodchilar uzoq yillar mobaynida baʼzi mamlakatlarda iqtisodiyot boshqalarnikiga qaraganda nega jadal rivojlanishini tushuntirishga, boshqacha aytganda, nega ayrim davlatlar boy-badavlat, boshqalari esa kambagʻal ekanligini isbotlashga harakat qilib keladi. Bilamizki, soʻnggi paytlarda iqtisodiyotning rivojida bilim va ixtirolar, shubhasiz, muhim rol oʻynamoqda. Mashhur iqtisodchi Pol Romerning taʼkidicha, bilimlarni toʻplash iqtisodiy oʻsishni harakatga keltiruvchi kuchdir. Uning nazariyasiga koʻra, iqtisodiy siyosatda oʻsishni osonlashtirmoqchi boʻlsangiz, mamlakat yangi tadqiqotlar va ishlanmalarga investitsiyalarni koʻpaytirib borishi lozim.

Ilm, fan va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yilining imkoniyatidan unumli foydalanib, keyingi besh yilda matematika, kimyo, biologiya, farmatsevtika, axborot texnologiyasi kabi ustuvor yoʻnalishlardagi ixtirolarga 20 yilga patent himoya hujjati olingan intellektual mulk obyektlari (asosan, ixtirolar va foydali modellar) tezda xatlovdan oʻtkazilishini taklif etamiz. Chunki koʻplab ixtirolar joriy etilishi kechikkani bois qaysi yoʻllar bilandir chet elga chiqib ketishi kuzatilmoqda. Shuni qayd etish lozimki, isqtiqbolli ixtironi joriy etishga olimlarning saʼy-harakati ham, mablagʻi ham yetishmaydi va uni davlat toʻliq zimmasiga olishi darkor. Axborotlashgan jamiyatda ixtirolar texnologiyasi hamda qoʻllash mexanizmi 2-3 yilda eskirib qolishini hisobga olsak, bu masalani tezlikda hal etish lozim.

Yana bir nechta takliflar: sanoat korxonalaridagi patent boʻlimlari va konstruktorlik byurolarini qayta tiklash;

OTMda “Innovatsiya menejmenti” mutaxassisligi boʻyicha kadrlar tayyorlashni amalga oshirish;

Intellektual mulk agentligida ixtirochilik, foydali model, tovar belgilari va brend mahsulotni tayyorlash texnologiyasi oʻqitiladigan bir oylik pullik malaka oshirish kurslarini ochish maqsadga muvofiq.

XXI asr — intellektual boylik hukmronlik qiladigan asr ekanligini hisobga olsak, bu amaliy takliflar oʻzini har jihatdan oqlashiga ishonamiz.

Oʻzbekiston Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʻlish harakatida ekan, davlat hokimiyat tizimi bilan iqtidorli olimlar, ishlab chiqaruvchilar, tovarlar va xizmat koʻrsatuvchi tizimlar tashkiliy, psixologik chora-tadbirlarni amalga oshirib, platforma yaratgan holda, axborot almashib turishi lozim. Bu vazifani Innovatsion rivojlanish va Adliya vazirliklari oʻz zimmasiga olishi kerak. (8)

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕

Intellektual mulk huquqi buzilsa qanday javobgarlik mavjud?

Mamlakatning innovatsion va iqtisodiy jihatdan taraqqiy etishida, birinchi navbatda, intellektual mulk obʼektlarining qay darajada huquqiy jihatdan himoyalanganligi muhim oʼrin tutadi. Rivojlangan davlatlar tajribasidan kelib chiqib, mamlakatimizda intellektual mulk sohasidagi qonunchilik hamda bu yoʼnalishdagi huquqbuzarliklar uchun davlatning taʼsir choralarini belgilash va kuchaytirish borasida bir qator samarali ishlar amalga oshirilmoqda.

Biroq o‘zbek va chet ellik mualliflar asarlarini chop etishda, jumladan mualliflar va tarjimonlar mehnatiga haq to‘lash masalalarida ko‘plab huquqbuzarliklar kuzatilayotganidan ko’z yumib bo’lmaydi.

Unga ko’ra birinchidan, mahsulot belgisi yoki xizmat koʼrsatish belgisi egasining huquqlarini buzganlik uchun amaldagi moddaga (MJTKning 177-moddasi) tuzatish kiritildi. U tovar kelib chiqqan joy nomidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanishni ham qamrab oladi.

Ikkinchidan, mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni, shuningdek ixtiroga, foydali modelga va sanoat namunasiga boʼlgan huquqlarni buzganlik uchun maʼmuriy javobgarlik joriy etilmoqda. Bunda kodeksga kiritilgan mazkur oʼzgartirish va qoʼshimchalarni tayyorlash jarayonida Germaniya, Frantsiya, Shveytsariya, Niderlandiya, Shvetsiya, Daniya Qirolligi, Xitoy, Yaponiya, Estoniya, Rossiya, Belarusь, Ukraina, Qozogʼiston kabi ilgʼor mamlakatlarning tajriba va amaliyotlari oʼrganildi.

Shuni alohida taʼkidlash lozimki, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 fevraldagi “Intellektual mulk sohasida davlat boshqaruvini takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi qarori bilan “xufiyona iqtisodiyot” shakllanishi holatlarini aniqlash, kontrafakt mahsulotlar ishlab chiqarish faoliyatiga chek qoʼyish boʼyicha ustuvor vazifalar belgilangan edi.

Endilikda kodeksga kiritilgan oʼzgartirish va qoʼshimchalarga asosan asarlar yoki turdosh huquqlar obʼektlaridan qonunga xilof ravishda foydalanish, shuningdek, asarlarning yoki turdosh huquqlar obʼektlarining kontrafakt nusxalarini takrorlash, tarqatish, barchaning eʼtiboriga yetkazish yoxud asarlarning yoki turdosh huquqlar obʼektlarining nusxalarida ularning tayyorlovchilari haqida, ularni ishlab chiqarish joylari toʼgʼrisida, shu bilan birga, mualliflik huquqi va turdosh huquqlar egalari haqida yolgʼon axborotni koʼrsatganlik uchun maʼmuriy javobgarlik choralari belgilandi.

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕

Raqamli iqtisodiyot davrida intellektual mulk taraqqiyoti qanchalik foyda beradi?

Insoniyat tafakkuri rivoji bilan yigirma birinchi asrga kelib ilm-fan va texnika taraqqiyoti yanada jadallashdi. Hayotimizga qanchadan-qancha so‘nggi rusumdagi texnikalar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari kirib keldi. Kompyuter, qo‘l telefoni, planshet vositalari yaqin ko‘makchimizga aylanib ulgurdi. Internet tarmog‘i qulayliklari shu qadar ko‘pki, ularni sanab adog‘iga yetolmaymiz. Bularning barchasi inson tafakkuri mevasi hisoblanadi. Shunga ko‘ra, intellektual mulk har qanday jamiyat taraqqiyotida salmoqli o‘rinlardan birini egallaydi.

1967 yilda Jahon intellektual mulk tashkiloti (JIMT)ni ta’sis etish to‘g‘risida konventsiya qabul qilingan va 1970 yil 26 apreldan boshlab konventsiya amal qila boshladi. Mazkur konventsiyada intellektual mulk ob’ektlari tasnifi berilishi bilan birga, xalqaro tashkilotni tuzish, uning rahbar organlari va faoliyatining huquqiy-tashkiliy asoslari, davlatlarning a’zoligi masalalari ham belgilangan.

1974 yilda JIMTga Birlashgan millatlar tashkilotining maxsus universal tashkiloti maqomi berildi. Shunga ko‘ra 2000 yildan boshlab JIMTga a’zo davlatlarida “26 aprel – Xalqaro intellektual mulk kuni” sifatida nishonlanishga kelishildi. Ushbu bayram munosabati bilan butun dunyoda har yili turli tadbirlar tashkil etib kelmoqda. Har yili bayram sanasi oldidan JIMT Bosh direktori dunyo hamjamiyatiga murojaat bilan chiqadi.

Mazkur hujjatlar asarlar va ilmiy-texnikaviy ishlanmalarni chet elda ham muhofaza qilishga va eksport qiluvchilarning tashqi iqtisodiy faoliyatiga yordam beradi hamda chet el investitsiyalarini milliy sanoatimizga jalb etishga ko‘maklashadi.

JIMTning birinchi Bosh direktori sifatida Xendrik Xristian Bodenxauzen (Niderlandiya) 1970-1973 yillarda faoliyat olib borgan bo‘lsa, keyinchalik 1973- 1997 yillarda Arpad Bogsh (Vengriyadan chiqqan AQSh fuqarosi), 1997-2008 yillarda Komil Idris (Sudan) tashkilotga rahbarlik qilgan, 2008 yildan hozirga qadar esa Frensis Gaarri (Avstraliya) rahbarlik qilib kelmoqda.

JIMT bilan O‘zbekiston o‘rtasida yaxshi xalqaro hamkorlik o‘rnatilgan. 1996 va 2000 yillarda JIMT sobiq Bosh direktorlari Arpad Bogsh va Komil Idris boshchiligida tashkilotning Xalqaro byurosi delegatsiyalari rasmiy tashriflari chog‘ida O‘zbekistonning intellektual mulk huquqiga oid davlat siyosatini olib borishdagi xalqaro nufuzi rasman e’tirof etildi.

O‘zbekistonda intellektual mulk huquqini himoya qilishga alohida e’tibor qilinmoqda, uning institutsional asoslari takomillashtirmoqda. Xususan, 2019 yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligi Adliya vazirligi tasarrufiga o‘tkazildi va uning vakolatlari yanada kengaytirildi, muhim fazifalar yuklatildi. Bugungi kunda Agentlikka intellektual mulk ob’ektlarini huquqiy muhofaza qilish va ularga bo‘lgan huquqlarni himoya qilishga oid qonun hujjatlari talablariga rioya etilishini qat’iy nazorat qilish, respublika hududiga qalbaki tovarlarning olib kirilishi va aylanishiga chek qo‘yishda vakolatli davlat organlari bilan hamkorlik qilish, intellektual mulk sohasida davlat va xo‘jalik boshqaruv organlari, tadbirkorlik sub’ektlari bilan manfaatli hamkorlikni ta’minlash, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlashga ko‘malashish asosiy vazifalar sifatida yuklatilgan.

Sohada kadrlar tayyorlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Toshkent davlat yuridik universitetida “Intellektual mulk” kafedrasi tashkil etildi. 2019 yildan boshlab mazkur universitetda Intellektual mulk huquqi magistratura yo‘nalishi tashkil etildi. Intellektual mulk sohasidagi kadrlar, xususan, patent vakillarini tayyorlash va ularning malakasini oshirish Yuristlar malakasini oshirish markaziga yuklatilgan. Chunki, intellektual mulkni ishonchli himoya qilish, huquq egalariga malakali huquqiy yordam ko‘rsatish bevosita zamonaviy fikrlaydigan yetuk kadrlarga bog‘liq.

Intellektual mulkning huquqiy himoyasiga doir qonunchilikni bugungi kun talablaridan kelib chiqib takomillashtirish milliy iqtisodiyotning innovatsion rivoji hamda mamlakatning intellektual ishlab chiqarishi va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Shu bois yangi intellektual mulk ob’ektlarini yaratish, ilmiy-ijodiy faoliyatni moddiy qo‘llab-quvvatlash, iqtisodiyotni innovatsion bosqichga o‘tkazish, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish, ayniqsa, sohada huquqni qo‘llash amaliyotini kuchaytirish, huquq egalarining tegishli huquqlariga og‘ishmay rioya etish dolzarb vazifalardan bo‘lib qolaveradi. (9)

⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕⭕

Intellektual mulkka boylik deb qarash kerak Butun dunyoda intellektual mulk qimmatli narsa, deb e’tirof etiladi. Mashhur brend egalari, besseller asar mualliflari, ixtirochilarning milliarder ekani haqida ko‘p kinolar ko‘rganmiz, ularning motivatsion asarlarini o‘qiganmiz.

Xo‘sh, O‘zbekistonda ham shundaymi? Asarlarini sevib o‘qigan mualliflarimiz, ixtirolar qilgan odamlar boymi? Brend egalari o‘zlarining tovari orqasidan milliarder bo‘lib ketishyaptimi? Javob berishga qiynalamiz. Nega bizda hamma intellektual mulk egalari ham boy emas?

Intellektual mulkdan faqat egasi emas, jamiyat ham foyda oladi

Intellektual mulk insonning ijodiy tafakkuri bilan yaratiladigan narsa hisoblanadi. Ular turli sanoat mulki obektlari yoki mualliflik huquqi bilan himoya qilinadigan asarlar bo‘lishi mumkin. Inson hayoti to‘laligicha intellektual mulklardan iborat. Bu shunday mulkki, undan faqatgina egasi emas, balki jamiyat ham manfaatdor bo‘ladi. Masalan, biror ixtiro jamiyat taraqqiyoti uchun xizmat qilishi mumkin.

Intellektual mulkning ahamiyati yildan yilga oshib bormoqda. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 1970 yillarda jahonda nomoddiy aktivlarning ulushi bor-yo‘g‘i 17 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, 2020 yilda ularning ulushi 90 foizdan oshiqni tashkil qilgan. Pandemiya intellektual mulkka bo‘lgan talabni oshirib yubordi. Masalan, o‘tgan yil boshida turli davlatlarda lokdaunlar e’lon qilina boshlagach, fevralning bir haftasida 2019 yilning butun davriga nisbatan dasturiy ta’minot mahsulotlarini yuklab olish 80 foizga oshgan.

Muhofaza joyida, lekin himoya og‘riqli masala

Intellektual mulk huquqi bilan bog‘liq ikkita tushunchani aniqlashtirib olish kerak: muhofaza va himoya. Muhofaza biror intellektual mulkni yaratib, uni ro‘yxatdan o‘tkazishgacha bo‘lgan jarayon. Masalan, ixtiro yaratilsa, Intellektual mulk agentligida patentlanadi va muhofazaga olinadi. Himoya esa undan keyingi jarayon. Kimdir intellektual mulkdan beruxsat foydalansa, intellektual mulk himoya qilinadi.(10)

Muallifdan rozilik olinishi kerak

Jamiyatda intellektual mulkka nisbatan hurmat shakllanishi kerak. Amaliyotda muallifdan rozilik olinganda aksar hollarda u tekinga ham o‘z asaridan foydalanishga rozi bo‘ladi. Lekin muhimi – uning roziligi. Masalan, Usmon Azim qalamiga mansub va Sherali Jo‘rayev tomonidan kuylangan «Karvon» qo‘shig‘i Sanjay taxallusi bilan ijod qiladigan ijodkor tomonidan ruxsatsiz kuylandi. Lekin bu holatda qo‘shiq kuylanishidan oldin muallifdan ruxsat olinishi kerak edi.

Quvonarlisi, hozir mualliflar ham o‘z huquqlarini talab qilishni boshlayapti. Masalan, yaqinda ijrochi O‘ktam Aliyevning «O‘ylamadim» qo‘shig‘ini o‘zining roziligisiz kuylagani uchun Doston Ergashevga nisbatan ham ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi sanksiya qo‘llandi, muallifga yetkazilgan zarar ham undirildi. Bu mualliflik huquqlarining hurmat qilinishi kerakligi uchun yaxshi signal bo‘ldi.

O‘zbekistonda har yili nechta ixtiro patentlanadi?

2019 yilda 378ta ixtiroga patent berilgan. Buni oldingi yillar bilan solishtirganda ko‘p, lekin bu ko‘rsatkich past. Ixtirochilik viloyatlar kesimida solishtirilganda, 2019 yil Toshkent shahri, Toshkent viloyati va vodiyda asosiy ixtirolar qilingan. Bu qolgan viloyatlarda ixtirolar kamligini yoki deyarli yo‘qligini bildiradi.

Shuni unutmaslik kerakki, hamma ixtirolar ham sanoatda ishlab ketmaydi. Hatto AQShda ham patentlanadigan ixtirolarning 80 foizi ishlab ketmaydi. Bu O‘zbekistonda ham sodir bo‘lishini hisobga olsak, O‘zbekistonda ixtirochilik rivoji past ekanini ko‘rish mumkin. Bundan tashqari, hozir O‘zbekistonda ixtiro uchun patent olganlarga ilmiy daraja beriladi. Hozirgi ixtirolar ko‘p hollarda ilmiy daraja olish uchun ham qilinmoqda. Lekin ixtiro qilishdan birinchi maqsad uni tijoratlashtirish bo‘lishi kerak.

Bizda ixtirochi deganda, Fanlar Akademiyasida ishlaydigan olim, professorlar tushuniladi, lekin rivojlangan davlatlarda ixtirochilar aholining bir toifasi bilan chegaralanmaydi. Ixtirochi oddiy odam, o‘qituvchi yoki boshqa kasb egasi bo‘lishi mumkin. O‘zbekistonda ixtirochilar kamligining sabablaridan biri rag‘batning yetarli emasligi bilan bog‘liq. Masalan, «Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida»gi qonunda mualliflar, sanoat mulkidan foydalanuvchilarga soliq va kredit imtiyozlari berilishi lozimligi qayd etilgan. Biroq bu norma amaliyotda umuman ishlamagan.

Ikkinchi masala esa intellektual mulk huquqini himoya qila olishga mualliflarda ishonch qolmaganini ham keltirish mumkin. Bu vazifa, aslida, faqat Intellektual mulk agentligi emas, huquqni muhofaza qiluvchi organlarning ham ishi bo‘lishi kerak.

Xohlasak-xohlamasak, har bir narsaning o‘z qoidalari bo‘ladi. Masalan, ixtiro patent olishi uchun uning formulasi, tavsifi kabi hujjatlari bo‘lishi kerak. Shu hujjatlarga qarab ixtirolarning yangiligi, sanoatda qo‘llash darajasi kabilar baholanadi. Lekin ko‘pincha ixtiro qilgan odam hujjatlashtirish ishlarini eshitib, ixtirosini vaqtida patentlamaydi. Bu esa undan noqonuniy foydalanilishiga yo‘l ochib berishi mumkin.

Oldinlari OTMlarda patenshunos degan lavozim bo‘lgan. Ular ixtiro qilgan odamlarga hujjatlashtirish ishlarini qilishda yordam bergan. Hozir haqiqatan, hujjatlarni rasmiylashtirish uchun ko‘proq vaqt ketadi. Aslida, O‘zbekiston qonunchiligi bo‘yicha muallif 2 yilga yetmasdan barcha rasmiyatchiliklarni qilib patent olishi mumkin. Lekin mualliflar rasmiyatchilik ishlarini qilishda kamchiliklarga yo‘l qo‘yishi sababli bu muddat uzayib ketadi. Ixtironing ahamiyati esa yillar o‘tib yo‘qolishi mumkin.

Bundan tashqari, ko‘pincha talabnoma topshirish uchun rus tilidan foydalanilishi ham patentga da’vogarlar uchun murakkablik qilishi mumkin. Shuning uchun o‘zbek tilida ish yuritishni to‘liq tashkil qilish lozim.

Intellektual mulk huquqi ta’limi ham og‘riqli masalalardan biri. Intellektual mulk huquqi bo‘yicha mutaxassis – patent vakillari O‘zbekistonda kam sanoqli, ularning orasida ham ixtirolar bo‘yicha ixtisoslashgan mutaxassislar juda kam. Ayni paytda shuning uchun ham Toshkent davlat yuridik universitetida Intellektual mulk huquqi bo‘yicha magistratura yo‘nalishida ham kadrlar tayyorlash boshlandi. Ular ta’limdagi bo‘shliqlarni to‘ldirishlari zarur.

301-doklad

AQSh savdo sheriklari o‘rtasida intellektual mulk qoidalariga rioya etilishini doimiy o‘rganib boradi. Shu asosida doimiy ravishda huquqshunoslar «301-doklad» deb ataydigan hisobotni chop etib boradi. Oxirgisi aprel oyida chiqdi. Unda O‘zbekistonda intellektual mulk himoyasi haqida ham tahlillar bor.

O‘zbekistonda hali mualliflar o‘z huquqlaridan to‘laligicha foydalanish kerakligini tushunib yetishmagan. Ko‘p hollarda ular o‘z huquqlarini shartnoma orqali boshqaga o‘tkazib, daromad olish tartib-qoidalarini tushunishmaydi. Bu ularning huquqlari buzilishiga sabab bo‘ladi.

Intellektual mulk huquqi buzilishi bilan bog‘liq ikkinchi yo‘nalish tovar belgilari bilan bog‘liq. Hozir O‘zbekistonda intellektual mulk huquqining deyarli teng yarmini tovar belgilari tashkil qiladi. Lekin ko‘p hollarda ishlab chiqaruvchilar mashhur brendlarga o‘xshash qilib o‘z mahsulotlarini ishlab chiqarishga harakat qilmoqda. Bu bozorni tezroq egallash uchun qilinadi. Lekin tadbirkorlar bu o‘rinda intellektual mulk huquqini buzish orqali tovar belgisining asl egasiga zarar keltirmoqda.

Hozir juda ko‘p narsa virtual olamga ko‘chdi va virtual tarzda tirikchilik qilayotganlar ham ko‘paydi. Bu esa o‘z-o‘zidan intellektual mulk huquqining ham buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. O‘zbekistonda internetda mualliflik huquqini himoya qilish va dasturiy ta’minotlardan noqonuniy foydalanishga qarshi kurashish bo‘yicha «O‘zkomnazorat» axborotlashtirish va telekommunikatsiyalar sohasida nazorat bo‘yicha davlat inspeksiyasiga vakolat berilgan. Ichki ishlar vazirligi tizimiga qarashli Kiberxavfsizlik markazi ham internet tarmog‘ida mualliflik va turdosh huquqlarini himoya qiladi. Lekin baribir birinchi navbatda muallif o‘z huquqini himoya qilish uchun tashabbus ko‘rsatishi zarur.

Takliflar

Mualliflik huquqini buzganlik uchun muallifga yetkazilgan zararni aniq belgilash zarur. Nizoli holatlar ro‘y berganda, muallifga yetkazilgan zarar undirilishida sud tomonidan adolatli qaror chiqarilishi uchun ham zararning aniq shkalasi belgilab qo‘yilishi foydali. Hozir bunday shkala faqat «Elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan dasturlar va ma’lumotlar bazalarining huquqiy himoyasi to‘g‘risida»gi qonunda belgilangan. Buni boshqa turdagi intellektual mulk mualliflari uchun ham joriy etish lozim deb o‘ylayman.

Yaqinda Asaxiy.uz loyihasi asoschisi Firuz Allayev ham ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalariga nashriyotga tegishli mualliflik huquqlari buzilayotgani haqidagi post joyladi. Nashriyotga tegishli mualliflik huquqi buzilishi bilan birga tadbirkorlik faoliyatini erkin olib borishga ham to‘siq bo‘lmoqda. Sababi nashriyot o‘zi ko‘zlagan foydani ololmayapti. Mualliflik huquqini buzganlik uchun sanksiyalar – jarima miqdorlari esa yetarli emas. Jinoyat kodeksidagi mualliflik huquqlarini buzganlik uchun sanksiyalarni kuchaytirish vaqti keldi.

Intellektual mulk juda serdaromad yo‘nalish. Butunjahon intellektual mulk tashkiloti tahlillariga ko‘ra, 2019 yilda 17 ta davlat mashhur qahramonlar va o‘quv-ilmiy adabiyotlardan foydalanish uchun litsenziya olish natijasida 64,1 mlrd dollar foyda ko‘rgan.

O‘zbekistonda ham intellektual mulkka nisbatan qiymat sifatida qarashni shakllantirish zarur. Masalan, hozir O‘zbekistonda intellektual mulk O‘zbekistonning iqtisodiyotida qancha foizni tashkil etishi, mualliflar qancha daromad olayotgani haqida statistikalar yuritilmaydi. Bunday statistikalar kerak. Muallif o‘zi yaratgan intellektual mulkdan foyda olishini, daromad qila olishini bilsa, unda rag‘bat paydo bo‘ladi va bu soha rivojlanadi.

XULOSA

Xulosa oʻrnida aytganda, Oʻzbekistonda intellektual mulk tizimini zamon talabi asosida qayta koʻrib chiqish va rivojlantirish payti keldi. Qolaversa, bu istiqbolli soha aqlni pulga hamda anʼanaviy iqtisodiyotni raqamli iqtisodiyotga aylantirish poydevori boʻlib xizmat qiladi. Zero, davlatimiz rahbari taʼkidlaganidek, “Intellektual mulk himoyasini mustahkamlay olsak, bu ham uchinchi Renessansga ishonchli poydevor boʻladi”.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1.Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 27 -moddasi

1. 
   Lavrova N.A. Bilimlar iqtisodiyoti va uni belgilovchi omillar // Saratov davlat ijtimoiy -iqtisodiy universiteti xabarnomasi. 2012. No 1. S. 33-37.
   
2. 
   Arundel A., Kabla I. Innovatsiyalarning necha foizi patentlangan? Evropa firmalarining baholari uchun empirik. Tadqiqot siyosati. 1998. V. 27. P. 127-141
   
3. 
   ForayD. Bilimlar iqtisodiyoti. Kembrij, MA: MIT Press, 2004.
   
4. 
   www.norma.uz -Aхborot – huquqiy portali
   

6.Jahongir Mansurov, Intellektual mulk agentligi boʼlim boshlig‘i seminar nutqidan

7.Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari,OʻzLiDeP fraksiyasi a’zolari Qutlimurot BABAShEV va Polyante SVEShNIKOV

8. Toshkent axborot texnologiyalari universiteti professori, siyosiy fanlar doktori Baxtiyor OMONOV bilan shular xususida fikrlashdik.

9. Gulnora Xudayberdieva, Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari institututi dotsenti, yuridik fanlar nomzodi

10.Yuridik fanlar bo‘yicha falsafa doktori, intellektual mulk huquqi bo‘yicha mutaxassis Abdumo‘min Yo‘ldoshev bilan ayni mavzuda suhbat Zilola G‘aybullayeva suhbatlashdi

10.Yuridik fanlar bo‘yicha falsafa doktori, intellektual mulk huquqi bo‘yicha mutaxassis Abdumo‘min Yo‘ldoshev