Inson va tuproq” kitobi “Jayron” ekologik markazi

Tugamaydigan tabiiy boyliklar-

Tugaydigan tabiiy boyliklar-

Tugmachagul-(Malva) gulxayridoshlar oilasiga mansub bir yillik begona o`t. Bo`yining balandligi 10 – 40 sm gacha bo`ladi. Aprel – avgustda gullab, may – sentabr oyida meva tugadi. Ozbekistonning deyarli barcha sug`oriladigan yerlarida o`sadi.Tugmachagul G`arbiy Yevropa, Kichik Osiyo, Eron, Afg`oniston, Hindiston, Xitoy va Shimoliy Afrikada o`sadi. O`zbekistonda tugmachagulning bir necha turi: befarq tugmachagul (Malva neglecta), Mavritaniya tugmachaguli (Malva mauritana), o`rmon tugmachaguli (Malva silvestris), buxoro tugmachaguli (Malva bucharica Iljin) uchraydi. Poyasi yer bag`irlab, baʼzan yerdan bir oz ko`tarilib o`sadi. Shoxlangan, bo`yi 10-40 sm. Ildizi o`q ildiz. Barglari uzun bandli, 5-7 bo`lakli. Gullari 3-4 tadan barg qo`ltig`ida joylashgan. Mevasi tugmachasimon, dumaloq, mayin tuklar bilan qoplangan, 14 (12-16) ta danakchali to`pmeva hosil qiladi. U apreldan oktabrgacha gullab mevalaydi. Bir tup tugmachagul yiliga 300-500 dona urug` beradi. Tabobatda qo`llaniladi. Bargi Kavkazda ovqatga ishlatiladi.

Tugunak-o`simliklarning shkli o`zgargan yerosti novdasi. Tugunakli o`simliklarga kartoshka va topinambur kabilar kiradi. Kartoshkaning tugunaklari uning yerosti poyasida hosil bo`oladi. U, asosan, yumaloq shaklda bo`lib, o`zida ko`p miqdorda oziq moddalar (ayniqsa, kraxmal) saqlaydi, ichki tuzilishi jihatdan novdaga o`xshaydi. Tugunaklaridagi chuqurchalarda – ko`zchalarida kurtaklar joylashganligi bilan boshqa yer osti novdalardan farq qiladi. Tugunaklar issiq, sernam sharoitda tez ko`kara boshlaydi. Tugunakdagi kurtaklardan yangi novdalar o`sib chiqadi.