Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Умумий давлат ва махсус ҳуқуқий инсон ва фуқаро ҳуқуқ ва эркинли-
клари кафолатларини ажратиш лозим. 
Инсон ва фуқаро ҳуқуқ ва эркинликларининг умумий давлат кафолат-
ларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 
биринчидан, Конституция ва қонуннинг устиворлиги, ҳокимиятнинг 
бўлиниши ва конституцион тузулмага эга демократик ҳуқуқий давлатчилик 
институтлари тизимини шакллантириш;
иккинчидан, инсон ва фуқаронинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари­
нинг бевосита, тўғридан­тўғри амалга оширилиши принципининг изчил 
жорий этилиши;
учинчидан, инсон ва фуқаро ҳуқуқ ва эркинликларининг ҳуқуқий асоси-
сини яратиш, яъни инсон ва фуқаро ҳуқуқлари тўғрисидаги қонунчилик тизи-
мини ташкил этувчи қонун ҳужжатларини қабул қилиш;
тўртинчидан, инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар тизимини таш-
кил этиш (Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили, Ўзбекистон 
Республикаси Инсон ҳуқуқлари Миллий Маркази);
бешинчидан, инсон ҳуқуқлари бўйича кўп мақсадли ва кўп даражали таълим 
тизимини яратиш ва кенг аҳоли орасида инсон ҳуқфуқлари маданиятини шакл­
лантириш;

---

98
олтинчидан, мамлакатда фуқаролик институтлари (ноҳукумат ташкилот-
лари, оммавий ахборот воситалари), ҳуқуқни ҳимоя қилиш ҳаракатини ривож-
лантириш;
еттинчидан, инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳужжатларга қўшилиш 
ва улар бўйича мажбуриятларни бажариш.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида жаҳон конституцион тажриба-
сидан келиб чиқиб, қуйидагича белгиланган:
биринчидан, инсон ва фуқаро ҳуқуқ ва эркинликларининг кенг доираси;
иккинчидан, бу асосий ҳуқуқ ва эркинликлар юошқа ҳамма конституцион 
институтлар билан уйғунлаштирилган, уларнинг хўжалик юритиш, давлат 
бошқаруви, конституцион тузилма юилан ўзаро боғлиқлигига эришилган;
учинчидан, инсоннинг конституцион ҳуқуқларининг амалага оширилиши 
учун зарур бўлган механизмлар, жараёнлар, тузилмаларнинг ҳуқуқий асосо-
лари яратилган.
Шуниси равшанки, ҳуқуқ фақатгина давлат ёки бошқа шахс (орган) уни 
таъмин лаш мажбуриятини олсагина амалга ошириши мумкин. Кафолатлар 
ўз­ўзи учун эмас, балки ҳуқуқ ва эркинликларнинг ҳаётга тўлиқ жорий этиш учун 
керакдир. Улар шундай шароитни яратишлари лозимки, бунда Конституция 
ва бошқа қонунларда қайд этилган шахснинг ҳуқуқий статуси, ҳуқуқ 
ва эркинликлари тўғрисидаги қоидалар амалда ҳар бир кишига тегишли 
бўлиши лозим.
Кенг маънода инсон ҳуқуқлари кафолатлари тушунчаси деганда фуқаролар 
ҳуқуқларининг тўла амалга оширилиши ва ҳар томонлама ҳимояси, уларнинг 
бажарилишига тўсиқ бўлувчи сабаларни бартараф қилишга қаратилган объ-
ектив ва субъектив омиллар жамланмаси тушунилади.