Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

БМТнинг Қийноқларга қарши қўмитаси қийноқнинг яна қуйидаги 
элементларини кўрсатиб ўтади:
биринчидан —  жисмоний ва руҳий қўрқитиш йўли билан боғлиқ ва қасдан 
ижро этилган хатти­ҳаракат;
иккинчидан —  муайян мақсадда амалга оширилган ҳаракат;
учинчидан —  давлатнинг мансабдор шахси ёки расмий фаолият билан 
боғлиқ шахси томонидан амалга оширилган ҳаракат.
Қийноққа қарши самарали курашни учта асосий гуруҳга бўлишимиз 
мумкин: 
биринчидан — самарали қонунчилик асосини яратиш ва уни тўлиқ амал-
га оширишни таъминлаш, шунингдек қийноққа қарши курашишнинг кафо-
латини белгилаб бериш, жумладан, қамоқда сақланаётган шахсларнинг асо-
сий кафолатлари (адвокат, шифокор, судья ва ҳ.к. ларга бўлган ҳуқуқ) ҳамда 
ташқи ҳолатлардаан бехабар қамоққа олишнинг таъқиқланиши;
иккинчидан — қамоқда сақланаётган шахснинг жойлашган жойини кўздан 
кечириш ҳамда у сақланаётган жойнинг мустақил мониторингини амалга 
ошириш бўйича назорат механизмларини, энг муҳими миллий механизмлар-
ни ташкил этиш;
учинчидан —  ички ишлар органлари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган-
лар, адвокатлар, судьялар, тиббиёт ходимлари ва бошқа мутахассисларнинг 
доимий малака ошириб боришлари.
Назаримизда, Қийноққа қарши конвенциянинг муҳим аҳамиятга эга бўлган 
қуйидаги қисқача халқаро­ҳуқуқий тавсифини келтириб ўтамиз. Буларга энг 
аввало қуйидагилар киради:
• иштирокчи давлат қийноқни жиноят сифатида баҳолаши;
• қийноқни оқлаш учун “истисно ҳолдатлар” ҳамда “юқори турувчи шахс­
нинг буйруғи”га эътиборни қаратмаслик;
• қийноқ билан боғлиқ жиноятни содир қилишда гумон қилинаётган шахс 
жойлашган иштирокчи давлат уни жиноий процессуал жавобгарликка тор-
тади ёки уни топшириш билан боғлиқ ҳаракатларни амалга оширади;
• қайсидир иштирокчи давлат ҳудудида қийноқни қўллаш билан боғлиқ 
ҳаракатлар амалга оширилаётганлиги тўғрисида етарли асослар мавжуд 
бўлган ҳолатларда халқаро тадқиқотларни амалга ошириш имконияти-
нинг мавжудлиги;
• иштирокчи давлат ўз ҳудудида қийноққа қарши кураш мақсадида қонунчилик, 
маъмурий, суд ва бошқа чораларни кўради;
• ҳеч қайси бир иштирокчи давлат муайян шахсни унга қийноқни амалга 
оширишиш билан боғлиқ етарли асослар мавжуд бўлган ҳолатда уни бошқа 
бирор давлатга жўнатиши, қайтариши ёки бериши мумкин эмас;
• жиноят­процессуал ҳаракатлар билан боғлиқ ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш;
• иштирокчи давлат ўз ҳуқуқий тизимини қийноққа солинган шахс ўз ман-
фаатларини тиклаш билан боғлиқ адолатли ва муносиб товон ундириш 
ҳуқуқи билан таъминлаш;

---

146