Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа Суди (ИҲЕС). 1998 йил 1 ноябрдан бошлаб 
Европада Инсон хуқуларини ҳимоя қилиш бўйича Европа суди ўз фаолияти ни 
бошлади. Ушбу Суднинг мақсади инсон ҳуқуқларини самарали ҳимоя қилишдан 
иборат.
Европа судининг прецедент ҳуқуқи — бу Европа ҳуқуқи нормалар мажмуа-
сининг таркибий қисми ҳисобланади. 
Инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Евро-
па Конвенцияси билан кафолатланган ҳуқуқларини бузилган деб, ҳисобловчи 
ҳар қандай шахс Европа судига мурожаат қилиши мумкин.
Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа суди Вазирлар қўмитаси сингари Конвен-
ция нормаларига амал қилиниши устидан назоратни амалга оширади. Конвен-
ция нормаларига мувофиқ Европа суди алоҳида шахслар томонидан берилган 
шикоятларни кўриш билан бир қаторда давлат вакиллари томонидан берилган 
шикоятларни ҳам ўрганади. Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа судида шикоят-
лар қуйидаги шартларга риоя қилинган ҳолдагина кўриб чиқиш учун қабул 
қилинади:
биринчидан, шикоятлар якка шахслар, жисмоний шахслар томонидан бери-
лиши лозим, ҳар қандай нодавлат ташкилотлар ва алоҳида шахслар гурухи, 
шунингдек Европа кенгашига аъзо давлатлар томонидан берилиши лозим;
иккинчидан, шикоят бирор давлатга қарши ёки бирор давлат органининг 
ҳаракатлари устидан берилиши лозим;
учинчидан, шикоятда Конвенцияда ёки унга кўшимча протоколда 
кўрсатилган инсон ҳуқуқларини бузилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар 
бўлиши лозим;
тўртинчидан, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг барча ички имконият­
ларидан фойдаланиб бўлинган бўлиш керак;
бешинчидан, иш бўйича миллий ҳокимият органларининг сўнгги қарори 
чиққан кундан 6 ой ўтмаган бўлиши лозим.

---

121
Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа судига шикоятлар ё расмий тилда (инглиз 
ёки француз), ё бўлмаса аъзо­давлатнинг расмий тилида (шу жумладан рус 
тилида) топширилади. Бироқ, шикоят мақбул деб топиладиган бўлса мурожаат 
қилувчининг барча ҳужжатлари Суднинг расмий тилларидан бирида (инглиз 
ёки француз) тузилиши лозим. Суднинг барча қарорлари ёки ҳукмлари ҳам маз-
кур тилларда чиқарилади.
Тажриба шуни кўрсатмоқдаки, нодавлат ташкилотлар шикоят беришни 
ҳохлаган шахслар ёки шахсларнинг гуруҳига маслаҳат ва консультациялар 
бериши мумкин ва бугунги кунда буни самарали амалга оширмоқдалар, бун-
дан ташқари, бундай шахсларнинг қонуний вакиллари сифатида ҳам ишти-
рок этишмоқда.
Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа судининг замонавий назорат механизми 
халқаро ва европа ҳуқуқининг тараққий этувчи институтини ўзида ифода-
лайди. Мазкур маънода, у Европа Иттифоқи (ЕИ)нинг суд тизимига ўхшайди. 
Аммо, ИҲЕСнинг ЕИ суд тизимидан асосий фарқи шундаки, ИҲЕС интеграция­
вий бирлашиш институтларидан бири ҳисобланмайди ва аъзо­давлатларнинг 
ягона ҳуқуқий маконини шакллантириш мақсадини кўзламайди. ИҲЕСнинг 
мақсади­шахснинг ҳуқуқий ҳимояланганлигини ошириш ва индивиднинг вако-
латлилигини кенгайтириш. Айнан мазкур кўрсатмалар назорат механизми-
ни доимий ислоҳ этиш ва самарадорлигини ошириш зарурлигини қайд этади.