Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Фуқаро ҳуқуқлари давлат ва индивид ўртасидаги, давлат уларнинг 
амалга ошиши учун фаол кўмаклашадиган, муносабатлар доирасини бел-
гилаб беради. 
Ўзбекистон Республикаси Коннституциясининг “Инсон ва фуқароларнинг 
асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари” деб номланган 2­бўлимида 
баён этилган тамойил бўйича инсон ҳуқуқлари орасидаги фарқлар кўриб 
чиқилган. Инсон ҳуқуқлари тўғрисида гап кетган жойда, Конституцияда “ҳар 
ким ҳуқуқларга эга”, “ҳар ким ... мумкин” ва шу каби таърифлардан фойдаланил-
ган. Бу каби таърифларнинг қўлланилиши кўрсатилган ҳуқуқ ва эркинлик лар, 
у фуқаро бўладими, хорижлик ёки фуқаролиги йўқ шахс бўладими, Ўзбекистон 
ҳудудида жойлашган ҳар қандай одамга тегишли эканлилигини эътироф эти-
лишига урғу беради.
Шулар қаторида, Конституцияда, фақат Ўзбекистон Республикаси фуқаро­
ларига тегишли бўлган ҳуқуқлар ҳам бириктириб қўйилган. Булар, асосан сиё-
сий ҳуқуқлар (32­, 33­, 34­ ва бошқ. моддалар) бўлиб: давлат ва жамоат ишла-
рини бошқаришда, йиғилиш, митинг ва намойишларда қатнашиш ҳуқуқи, сай-
лаш ва сайланиш ҳуқуқи ва бошқалардир.
2 Образование в области прав человека: национальный и зарубежный опыт / Отв. ред. 
А. Х. Саидов. — Ташкент: Национальный центр Республики Узбекистан по правам человека, 
2011. — С. 11.

---

36
Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактда қуйидагича 
таърифларни кўриш мумкин: “ҳар бир шахс эркинлик ва шахсий дахлсизлик 
ҳуқуқига эгадир” (9­модда), “барча шахслар судлар ва трибуналлар олдида 
тенгдир лар” — бу ва бошқа шахсий ҳуқуқлар инсонга нисбатан, у ёки бу давлат­
нинг фуқароси бўлишидан қатъий назар шу тарзда баён этилган. Аммо, сиёсий 
ҳуқуқлар (давлат ишини юритишда қатнашиш, овоз бериш ва сайланиш, ўз 
мамлакатида давлат хизматига тенг ва умумий шартлар асосида жалб этилиш) 
бириктириб қўйилган 25­моддада, “ҳар бир фуқаро” деган атама ишлатил ган. 
“Инсон” ва “фуқаро” атамалари ўртасидаги фарқлар асносида ҳуқуқий мақом, 
хусусий ва умумий манфаатлар доирасидаги фарқлар ётади.