Inson tafakkurida vujudga keladigan, jamiyat va olamlarni maqsad sari yetaklayligan

---

Gʻoya

Gʻoya — inson tafakkurida vujudga keladigan, jamiyat va olamlarni maqsad sari yetaklayligan

fikr. Unda olamni bilish va amaliy oʻzgartirish maqsadlari. u.targa erishish yoʻllari va vositalari

mujassam boʻlali. Fatsafa tarixida Gʻ. turli maʼnolarda koʻllangan. Demokrit atomdarni. Pktyun

modliy boʻlmagan, konkret karsa va hodi-salardan tashqarida boʻlgan ideat mohiyatni Gʻ. deb

hisoblagan. Forobiy "fozil jamiyat", Navoiy "adolatli jamiyat" Gʻ.larini ilgari surganlar. 17 -18-

asrlarda Gʻ. tushunchasi bilish pazariyasi bilan bogʻlab izohlangan. Shu asosda Gʻ.larning kelib

chiqishi, bilishning gurli darajalari. shakllari bilan atoqasi. umuman bilish jarayonila tutgan oʻrni

masalalari tahlil qilingan. Yangi davrda \\.Kant Gʻ.larni aqt tushunchalari sifashda asoslashga

harakat qilgan. Fixte fikricha, Gʻ. "men" ning maqsadidan iborat. Gegel falsafasida Gʻ. taraqqiyot

jarayonini oʻzila toʻla gavlapantiradigan mohpyat sifatida talqin etilgan.

Tajriba natijatarp Gʻ.da umumlapgadi va shu maʼnola bilim shakliga aylanadm. Gʻ. narsa va

hodisalarning faqat mavjud xususiyatlarini emas, balki ularning rivojlanish tendensiyalarini.

kelajakxagi holatlarini ham ifola etali. 1SH puqtai nazardan qaraganda, Gʻ. amaliyotga joriy qilsa

boʻladigan bilimdan ibo-rat. Demak. Gʻ. bilish va amaliy faoliyat oʻrtasida faol bogʻlovchi

hisoblapadi va u barcha yangi narsalarni yaratishning asosidir. Fanda esa Gʻ. mavjud bili.mlarni

sintez qilish, umumlashtirish va qatʼiy tartibga solish vositasi boʻlib xizmat qiladi. Bu, avvalo, har

qanday taxminlar, tamoyillar va tasavvurlarni birlashtirib, yaxlit tizim holiga keltiradi va kashf

etilayotgan qonunlar, ilmiy nazariyalarning oʻzagini tashkil etadi.

Gʻ. falsafiy tafakkur doirasida xilma-xil maʼnolarda talqin etilgan tushunchalardan biridir. Bugungi

kunda falsafiy tafakkur erishgan natijalarga tayanib, Gʻ.ning mohiya-ti, gnoseologik maqomi

toʻgʻrisida muayyan umumiy xulosalarga kelingan.

Ilmiy fakt, muammo, faraz, nazariya kabi voqelikni aks ettirish, ilmiy bilishning oʻziga xos shakli,

yangi bilim va paradigma (sistema) sifatida chiqadigan Gʻ.da voqelik bundan keyin qay

yoʻnalishda oʻrganilishi zarurligi haqidagi koʻrsatma, maqsad botiniy tarzda mujassamlashgan

boʻladi va shu tufayli u ulkan yoʻnaltiruvchilik rolini oʻtaydi. Ilmiy Gʻ.ga xos boʻlgan xususiyatlar