Inson psixikasining fizalogik asosi

Yaxshi ishingizni bilimlar bazasiga topshirish oson. Quyidagi shakldan 
foydalaning 
Ishni saytga yuboring
Talabalar, aspirantlar, yosh olimlar o'zlarining o'qishlarida va ishlarida bilim 
bazasidan foydalanayotganlar sizga juda minnatdor bo'ladilar. 
Kiritilgan: http://www.allbest.ru/ 
Kirish 
1. Inson psixikasining mohiyati 
1.1 Psixika tushunchasi 
1.2 Psixikaning xususiyatlari 
Xulosa 
Bibliografiya 
Kirish 

---

Inson tabiat va jamiyat mahsuloti sifatida murakkab va ko'p qirrali hodisadir. 
Muhokama qilinayotgan mavzuga kelsak, inson qarorlarni qabul qilish va nazorat 
harakatlarini ishlab chiqish, shuningdek ularni amalga oshirishga qodir bo'lgan 
boshqaruv tizimining ajralmas qismi sifatida bizni qiziqtiradi. 
Biror kishining holati va xatti-harakati, uning fikrlari va hissiyotlari, haqiqatni 
aks ettiradigan va irodasini boshqaradigan irodasi bilan belgilanadi. Insonning 
faoliyati va xatti-harakatlaridagi voqelikni aqliy aks ettirish haqidagi fan 
psixologiya deb ataladi. 
Psixika (yunoncha "aqliy") - bu haqiqiy voqelikni aks ettirish uchun inson 
miyasining mulki (juda uyushgan materiya). Bu nomoddiy narsa, ammo insonga 
(ruhga) xosdir. Insonning ichki dunyosi, uning ongi. Bu aqliy hodisalar va 
jarayonlarning kombinatsiyasi. Atrof-muhit bilan o'zaro ta'sirida inson 
faoliyatining o'ziga xos mahsuloti. 
ОЦЕНИТЕ
Shaxsning his-tuyg'ulari, ifodalari, fikrlari unda miya ichida o'zgarib, faoliyat 
va xatti-harakatlarning turli shakllariga aylanadigan tashqi dunyoning subyektiv 
tasvirlari va modellarini yaratadi. Miya va uning psixikasining funktsiyalarini 
o'rganadigan kishi, shu bilan o'z faoliyati mexanizmlarini biladi, o'zini taniydi. 
Insonning aqliy hayoti, uning ichki dunyosi, uning faoliyatidan qat'i nazar, 
tushunib bo'lmaydi. Aksincha, odam har doim bilgan yoki qilgan narsasiga 
munosabat bildiradi. Inson ruhiyatining holati (ishonch, g'ayrat, umid yoki 
aksincha, tashvish, asabiylashish, tashvish) uning xatti-harakatlariga va ish 
natijalariga kuchli ta'sir qiladi. 
Ishning maqsadi - inson ruhiyati va xulq-atvorining xususiyatlarini hisobga 
olish. 
1. Inson psixikasining mohiyati 
1.1 Psixika tushunchasi 
Psixika - bu psixologiya tomonidan o'rganilgan ko'plab sub'ektiv hodisalarni 
birlashtiradigan umumiy tushuncha. Dunyoda psixikani idealistik tushunishga 
muvofiq, ikkita printsip mavjud: moddiy va ideal. Ular mustaqil, abadiy, 
qisqartirilmaydi va bir-biridan kelib chiqmaydi. Rivojlanishda o'zaro ta'sir 
o'tkazish, ular shunga qaramay, o'zlarining qonunlariga muvofiq rivojlanadilar. 
Oddiy, sog'lom odam psixikasi quyidagilar bilan ajralib turishi kerak. 
1) Kerakli retseptorlar to'plami, biologik va infosferadan keladigan barcha 
ogohlantiruvchi signallarni etarli darajada qabul qilish mexanizmi bilan birga, 
stimulyatsiya manbalarining kengligi va chuqurligi makro va mikrokosmosning 
kamida yarmini qamrab olishi kerak. Jarayon voqea joyidagi maxsus 
muxbirlarning xabarlariga o'xshab ketishi kerak. 
2) qo'zg'alish sifatida reaktsiyalarning o'rtacha etarli bo'lmagan kuchini o'z 
ichiga olgan muvozanatli aks ettirish, shuning uchun agar kerak bo'lsa va tegishli 
RADni inhibe qilish. Bunday holda, qabul qilish tizimidan ong bilan aloqa orqali 
olingan ma'lumotlarni baholash va analitik qayta ishlash aniq amalga oshirilishi 

---

kerak, shu bilan mantiqiylik, nosfera yo'nalishi bo'yicha kenglik va aks ettirish 
yo'nalishini ta'minlash kerak. 
3) Rivojlanish va ong bilan bog'liqlik kundalik hukmlar, qabul qilingan 
qarorlar, qabul qilingan harakatlar, turmush tarzi va xulq-atvori bilan 
tasdiqlanadigan barcha to'rtta signal tizimining mavjudligi. 
Har bir insonning individual psixikasining natijaviy parametrlari, yuqorida 
aytib o'tganimizdek, miya yarim korteksining neyropilining tashkil etilishiga 
bog'liq va ko'rsatilgan nizomlarda aks ettiriladi va ruhiyatning infosfera 
yo'nalishini aks ettiradi, aniqrog'i: 
Reflektivlik - to'liq his qilmaslikdan tortib to yuqori darajadagi 
qo'zg'aluvchanlikka qadar. 
Signal quyi tizimlarining holati faqat birinchisining borligidan to to'rttasining 
barchasini yig'ib olishga qadar. 
Infosfera yo'nalishi - nosfera yo'nalishi, sharsimon ta'sir, aralash. 
Belgilangan sohadan har qanday og'ish uning bir daraja yoki boshqasini 
rivojlanmaganligini yoki buzilishini tavsiflaydi. Boshqacha qilib aytganda, hozirgi 
paytda odamda bunday ruhiyatni o'ta aks ettiruvchi deb hisoblash kerak, shu bilan 
birga inson har qanday sharoitda hissiyotlarini ushlab turishga qodir. Bundan 
tashqari, uning psixikasi noosfera yo'naltirilgan rejimida ishlaydigan va noosfera 
bo'lmagan hodisalarning ta'sirini aks ettirgan makro va mikrokosmik keng 
doiradagi barcha to'rtta signal tizimlarining stimullariga munosib javob bera olishi 
kerak. 
Hozirgi vaqtda psixika parametrlarini qanday baholash usullari (kimdir, 
kimdir) boshqalarga ma'lum? Pichog'ini tizzasiga zarba bilan ishlatgan psixiatr 
faqat 1-chi signal tizimining ba'zi AFC-larining aks ettirish darajasini aniqlashi 
mumkin. Boshqa hech narsa yo'q. Biror kishi chiroyli yoki xunuk narsaga qanday 
munosabatda bo'lsa ham, psixiatr buni darhol aniqlay olmaydi. Boshqa signal quyi 
tizimlarining funktsional markazlari faqat insonning hayotdagi xatti-harakatlarini 
uzoq muddatli monitoring davomida ishonchli tarzda baholanishi mumkin, bu esa 
klinikadan tashqaridagi mutaxassislarga qiyin. Sinov va testlarning boshqa usullari, 
shu jumladan intervyu ham samarasiz. 
Shu sababli, ikkinchi signal quyi tizimining funktsional markazlarining 
normal ishlashi, masalan, itoatkorlik, intizom va shaxsning oqilona bo'ysunishida 
namoyon bo'lishini yodda tutish kerak. Ushbu markazlarni va tegishli AHRF 
tarkibini muvozanatlash insonni tarbiyalash jarayonida amalga oshiriladi va kerakli 
AHRFning nomutanosibligi yoki etishmasligi ta'lim etishmasligi yoki to'liq 
bo'lmaganida namoyon bo'ladi. 
Biror kishining aqliy rivojlanishining buzilishi turli xil ruhiy kasalliklarni o'z 
ichiga oladi: engil qisqa muddatli xatti-harakatlarning anormalliklaridan (nevrozlar 
va boshqa chegara deb ataladigan shart-sharoitlar) chuqur jiddiy kasalliklar va 
psixonevrotik faoliyatdagi funktsional o'zgarishlar bilan bog'liq og'ir uzoq 

---

muddatli kasalliklar, voqelik va xatti-harakatlar aksini buzish bilan birga keladi ( 
psixozlar, arefleksiya va boshqalar). 
Ushbu og'ish, birinchi navbatda, shaxsning muayyan voqea va hodisalarga, 
uning xatti-harakatining tabiati va uslubiga ta'sir qiladigan (tinchlanish, shov-shuv, 
ehtiyotkorlik, ehtiyotkorlik, mulohazakorlik va hokazo) hayotning muayyan 
hodisalari va hodisalariga moslashuvchanligiga ta'sir qiladi, shuningdek, uning 
mentalitetining barcha parametrlari natijasida. 
Shaxsiy psixikaning kümülatif ta'siri oxir-oqibat jamoatchilik psixikasining 
ko'rsatkichlarida, aqliy iqlimda, ma'lum bir jamiyat muhitida, uning aks 
ettirishidagi makrokosmik sohalarda keng namoyon bo'ladi. 
Ushbu summativ hodisalarning natijalari bizga ma'lum bir jamiyatning, 
jamiyatning normal ruhiy holatini beradi: yoki uning uyg'un rivojlanishi bilan birga 
keladigan ijtimoiy tinchlik, yoki ijtimoiy qo'zg'alish, isteriyaga qadar bo'lgan 
ijtimoiy psixoz, ko'pincha ba'zi ijtimoiy kataklizmlar (inqiloblarga qadar), ijtimoiy 
eyforiya, ijtimoiy befarqlik, jamiyatdagi vahima va boshqalar. 
1.2 Psixikaning xususiyatlari 
Psixika psixikaning asosiy, asosiy, tarixan eng erta tarkibiy qismidir. 
Qolganlari (algoritmik modul, aql va ong) keyinchalik inson evolyutsiyasi 
jarayonida shakllangan. Psixikani tananing o'ziga xos aksi, ya'ni turli xil 
reflekslarga qobiliyati, aniqrog'i, insonning ichki va tashqi olamini qo'zg'atuvchi 
reaktsion qobiliyatining namoyon bo'lishi sifatida tushunish kerak. Eng muhimi, 
umuman olganda Hayotning asosiy belgisi va har qanday organizmning rivojlanish 
ko'rsatkichi bo'lmasa ham, psixikaning o'zi filogenetik rivojlanish davriga ega, u 
tarixan vaqt bilan Erning sayyorasida paydo bo'lgan paytdan boshlab hayotning 
davomiyligi bilan taqqoslanadigan va hozirgi kungacha yaxshilanishda davom 
etmoqda. Falsafiy, qat'iy ilmiy nuqtai nazardan, psixikaning rivojlanish 
xususiyatlari haqida biz batafsilroq to'xtalamiz. 
Hozirgi vaqtda psixika haqida shuni aytish mumkinki, bu inson 
mentalitetining eng ko'p o'rganilgan qismidir (qarang psixiatriya va psixologiya 
bo'yicha adabiyotlar massasi). Ammo, avvalo, V.M. tomonidan qilingan aqliy 
jarayonlar mohiyati haqida ma'lumot bermoqchiman. Bexterev: "Miya markazlari 
bilan bog'liq dastlabki tadqiqotlar davomida aniqlangan miya yarim korteksining 
yana bir xususiyati qo'zg'alish va inhibisyon hodisalarining o'zaro o'zgarishi bo'lib, 
qo'shma reflekslarni keltirib chiqaradigan stimullar qayta boshlanganida duch 
kelamiz, chunki har bir kombinatsiyalangan refleks qayta boshlanadi. asta-sekin 
yo'qoladi yoki sekinlashadi va boshqa tomondan, u yoki boshqa vaqtdan keyin 
tirnash xususiyati to'xtatilgandan keyin inhibe qilingan refleks yana 
dezinfektsiyalanadi. Bunday ichki inhibisyon va ichki disbizatsiyadan qat'i nazar, 
bizda shuningdek, refleksni aniqlash paytida ba'zi tashqi tashqi tirnash xususiyati 
ta'siri ostida yuzaga keladigan tashqi inhibisyon jarayoni mavjud, chunki bizda 
ham tashqi disinhibisyon mavjud bo'lib, bu refleksni inhibe qilish paytida hosil 
bo'lgan tashqi tirnash xususiyati ta'siri ostida amalga oshiriladi. 

---

Demak, masala bitta jarayonni boshqasiga almashtirish haqida ketmoqda va 
bu ikki jarayon o'rtasida qarama-qarshilik yo'qligini isbotlaydi, chunki bu ikki 
jarayon faol bo'lib, funktsional aloqada. Ikki jarayon o'rtasidagi bu munosabatlar 
nafaqat vaqtning o'zida bir-birining o'zgarishi shaklida, balki kosmosda ham 
oshkor bo'ladi, chunki normal sharoitda bitta miya funktsiyasining qo'zg'alishi 
boshqa funktsiyalarning inhibatsiyasi bilan birga keladi va aksincha (Sherrington 
induktsiyasi deb ataladigan "a"). Ammo bu etarli emas. bu va boshqa jarayon 
o'rtasidagi alohida bog'liqlik bo'lsa ham, chunki funktsiyalardan birining juda 
kuchli qo'zg'alishi holatlarida nafaqat miya yarim korteksining boshqa barcha 
sohalari inhibe qilinadi, balki korteksning boshqa qismlaridan pulslarni ham 
tortadi. syakoe rag'batlantirish sabablari an'anaviy mahalliy ko'zda tutilmagan va 
yanada kuchaytiradi faol markazi qo'zg'alishi darajasi yuzli. 
Shunday qilib, refleksni umumlashtirish va uni ketma-ket tabaqalashtirish 
jarayonlari bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, bir xil qo'zg'alish va 
inhibisyon jarayonining rivojlanishi sifatida namoyon bo'ladi. 
Yuqorida aytilganlardan ko'rinib turibdiki, stimullarning harakati umuman bir 
xil ko'rinmaydi, chunki bitta sharoitda bir xil stimul kombinatsion refleksni 
qo'zg'atishi yoki vaqtincha nobud bo'lgan kombinatsion refleksni inhibe qilishi 
mumkin, boshqa sharoitlarda u o'rgatilgan kombinatsion refleksda tormoz holatida 
harakat qilishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, biron bir stimul ta'sirning 
tabiatiga nisbatan mutlaq qiymatga ega emas, balki faqat nisbiydir, chunki uning 
harakati uning xususiyatlari bilan emas, balki ushbu harakat tushgan apparatning 
holatiga bog'liqdir. Bu men markazlar faoliyatidagi nisbiylik qonunini nazarda 
tutyapman. 
Bundan tashqari, kombinatsion reflekslarda juda muhim bir almashtirish 
jarayoni namoyon bo'ladi, bu esa ilgari differentsiatsiyalangan kombinatsion 
refleksni qo'zg'atish ma'nosida harakat qilgan stimulni shunday 
differentsiatsiyalangan kombinatsion refleksni keltirib chiqaradigan boshqa stimul 
bilan almashtirishdan iboratdir. " 
Shunday qilib, ko'pgina ta'riflarga ko'ra, psixika, avvalambor, inson 
miyasining markaziy asab tizimining atrof-muhit - biosfera va infosfera bilan 
o'zaro aloqada bo'lish qobiliyatini, ya'ni tanasini faol ishlash rejimida ushlab turish 
va hodisalarga munosib javob berish qobiliyatini anglatadi. atrofida sodir 
bo'layotgan voqealar, bu organizmning manfaati uchun, o'zi a'zo bo'lgan jamiyat 
manfaati va manfaati uchun, atrof-muhitning o'zi kabi, atrof-muhitning 
manfaatlarida. Psixikaning elementar tomonlari: hislar, hislar, his-tuyg'ular, iroda, 
fikrlarni tahlil qilish, hayajonlanish yoki inhibatsiya ko'rinishidagi etarli nutq yoki 
vosita reaktsiyasi. Psixika somatik (tanaviy) jarayonlar bilan birlashadi va faoliyat-
passivlik, yaxlitlik, korrelyatsiya, o'zini o'zi boshqarish, kommunikativlik, 
moslashish va boshqalar bilan ajralib turadi. 
Psixika bu dastlab berilgan parametrlarga ega bo'lgan organizm funktsiyasi 
emas. U, mentalitetning boshqa tarkibiy qismlari kabi, moddalarning organik 

---

shakllarining biologik evolyutsiyasining ma'lum bir bosqichida paydo bo'lgan va 
doimiy va takomillashib boradigan bosqichda. Uning elementar bazasi bu refleks 
va refleks-algoritmik yoylarning spektri, shuningdek markazlarning analitik-
tashabbuskor-assotsiativ funktsiyalari bo'lib, ularning butun kombinatsiyasi va 
munosabatlaridagi, butun insoniyat ruhiyatiga xosdir. 
ОЦЕНИТЕ
Biz psixikaning paydo bo'lishining dastlabki davriga chuqurroq kirmaymiz, 
ya'ni. protozoyada uning belgilarini - amoebalarda, poyabzallarda, bakteriyalarda 
va hokazolarda tasvirlab bering. Keling, ushbu davrlarni hisobga olmasak, ushbu 
belgilar mavjud va mavjudligini ta'kidlamaymiz, chunki ularning tirikligi aniq 
mavjud bo'lib, umuman olganda, ularning organizmlari o'zgaruvchan atrof-muhit 
omillariga reaktsiyasi bilan tavsiflanadi. Ularning o'zgaruvchanligi ushbu 
o'zgarishlarga mos ekanligi zamonaviy protozoidlarning vakillari (bakteriyalar, 
viruslar, mikroblar, qo'ziqorin sporalari va boshqalar) mavjudligi bilan 
tasdiqlanadi. Shu bilan birga, psixikaning tabiatini tushunish uchun uning tug'ilishi, 
rivojlanishi va birinchi avlod organizmlari, ya'ni o'simlik dunyosi vakillari orasida 
qanday ishlashini bilish kerak. 
Ma'lumki, o'simliklarning evolyutsiya davrida kelib chiqadigan tuzilishining 
muhim xususiyatlaridan biri deyarli barcha o'simlik organlarida filiallari bo'lgan 
o'zlarining organizmlari tarkibiga signal quyi tizimining kiritilishi edi. Biroq, 
asosiy aloqa kanallari jarohatlaydi. Ushbu kanallar orqali tananing ichki 
ma'lumotlari bitta quyi tizimdan ikkinchisiga o'tadi va shu bilan tegishli 
funktsional hujayralar algoritmlari bilan dasturlashtirilgan ba'zi reaktsiyalarning 
boshlanishi va tugashi bilan muvofiqlashtiriladi. Xuddi shu signallar ushbu 
algoritmlarni tuzatish uchun ishlatiladi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, organizmning juda aniq kontseptsiyasi shartli yaxlit 
biologik tizimning mavjudligini va majburiy signal tizimining mavjudligini o'z 
ichiga oladi. Signal quyi tizimi tufayli organik hujayralarning ma'lum bir 
to'planishi yagona organizm tizimiga birlashtirilgan. O'simliklarning eng oddiy 
organizmlarida signal quyi tizimi avvaliga embrional holatda ham paydo bo'ldi va 
vaqt o'tishi bilan tanada ma'naviyatning paydo bo'lishiga asos yaratgan ibtidoiy 
birinchi signal quyi tizimiga aylandi. 
2. Shaxsiy xulq-atvor 
Erkak kishi yashaydi va muayyan ishlarni qiladi. Uning faoliyati va boshqa 
odamlar bilan aloqasi yagona "xulq" tushunchasi bilan birlashtirilgan. Insonning 
xulq-atvorida, harakatlarida va harakatlarida uning asosiy ijtimoiy-psixologik 
xususiyatlari namoyon bo'ladi. 
Biror kishining xatti-harakati, uning xatti-harakatlari va harakatlari 
quyidagilarga bog'liq. 
tanasining biologik va psixologik xususiyatlari; 

---

yashash sharoitlari va unga ta'sir etuvchi turli xil ta'sirlar, insonning moddiy 
va ma'naviy madaniyat dunyosi, shuningdek uning atrofidagi odamlar bilan o'zaro 
munosabati. 
Inson xatti-harakatlarini to'g'ri tushuntirish uchun quyidagilar zarur: 
ularning ruhiy hayotini bilish; 
atrof-muhit va ongning o'zaro ta'sirini tushunish; 
inson ruhiyatining tashqi ko'rinishini kuzata olish; 
ularni to'g'ri talqin qila olish. 
Aynan shu bilim va ko'nikmalar rahbarning ijtimoiy-psixologik fazilatlarining 
asosini tashkil etadi. 
Inson xulq-atvorining ikki xil yo'nalishi mavjud: 
reaktiv; 
faol. 
Reaktiv xatti-harakatlar asosan turli xil ichki va tashqi ogohlantirishlarga 
reaktsiya. 
Faol harakatlar insonning tanlangan maqsadlarga erishish uchun maqsadlar va 
xatti-harakatlarni ongli ravishda tanlash qobiliyati bilan bog'liq. 
Inson xatti-harakatlarini boshqarish uchun navigatsiya uchun etarli vositalar 
kerak: g'oyalar, e'tiqod, usullar va boshqalar. Odamlarning xatti-harakatlarini 
bilmasdan va ularning ruhiy xususiyatlarini hisobga olmasdan boshqarish mumkin 
emas. 
Psixologiya fanida uzoq vaqt davomida shaxsiyat alohida hodisa sifatida 
nazariy tahlilning asosi sifatida qabul qilingan. Shaxs bilan munosabatlar nazarda 
tutilgan, ammo ular aniq bir tadqiqot mavzusi emas edi. Ammo inson tabiat va 
jamiyat mahsulidir. U butun hayoti davomida u ijtimoiy muhit deb ta'riflanadigan 
keng miqdordagi ijtimoiy omillarning ta'sirini boshdan kechiradi. Shuning uchun 
bir kishining psixologiyasi va xatti-harakatlarini boshqa odamlar bilan aloqalarsiz 
(munosabatlar) tushunish mumkin emas. 
Bir tomondan, odamlar ong va iroda bilan harakat qilishadi. Ular uchun har 
qanday ijtimoiy hodisaning o'ziga xos "psixologik tomoni" bor, chunki ijtimoiy 
naqsh faqat boshqa odamlar orqali namoyon bo'ladi. 
Boshqa tomondan, odamlarning birgalikdagi faoliyatida ular orasidagi 
muayyan aloqalar (munosabatlar) paydo bo'ladi. Ushbu munosabatlar odamlar 
psixologiyasiga katta ta'sir ko'rsatadi va ularning harakatlari, xatti-harakatlari va 
xatti-harakatlarida namoyon bo'ladi. Biror kishining boshqa odamlar bilan 
munosabatlarini tahlil qilmasdan, individual shaxsning xatti-harakatlarini tushunish 
mumkin emas. 
Jamiyat ilmi yaxlit tizim sifatida va uning individual jarayonlari va ijtimoiy 
guruhlari sotsiologiya deb nomlanadi (lat. "Jamiyat, mantiq"). Sotsiologlar har 
qanday oddiy odam intadigan bir qator qadriyatlarni aniqladilar. 
Ushbu umumiy ehtiyojlar va manfaatlar quyidagilardan iborat: 
moddiy yashash sharoitlari; qiziqarli ish; 

---

ijtimoiy barqarorlik. 
Ushbu umumiy ehtiyojlar va manfaatlar ma'lum bo'lishi va qondirilishi kerak! 
Ammo qanday qilib? 
Insonning ko'p qirrali va murakkab xususiyatlarini faqat psixologiya va 
sotsiologiyaning birgalikdagi sa'y-harakatlari bilan o'rganish mumkin. 
Odamlarning ijtimoiy guruhlarga mansubligi sababli ularning xulq-atvori va 
faoliyati qonuniyatlarini o'rganadigan psixologiya sohasi ijtimoiy psixologiya deb 
ataladi. 
Inson ruhiyatining rivojlanishida hal qiluvchi rol mehnatga tegishli - inson 
uchun atrof-muhit bilan o'zaro munosabatlarning eng xarakterli usuli. Odam, 
hayvonlar kabi, atrof-muhitga moslashadi. Ammo ulardan farqli o'laroq, u tashqi 
muhitni bo'ysundiradi, ya'ni tabiiy, sanoat va ijtimoiy muhitni qasddan, ongli 
ravishda o'zgartiradi. Aynan insonning bu qobiliyati uning xatti-harakatlarining 
asosiy xususiyatini - voqealarni oldindan bilish, harakatlarni rejalashtirish va 
muayyan maqsadlarga intilish qobiliyatini belgilaydi. 
Insonning xatti-harakatlarida ikkita haqiqiy va funktsional bog'liq bo'lgan 
tomonlar mavjud: 
1. Xulq-atvor yo'nalishi va faolligini ta'minlaydigan rag'batlantiruvchi. Xulqni 
rag'batlantirish motivatsiya tushunchasi bilan bog'liq bo'lib, unda insonning 
qiziqishlari, ehtiyojlari, maqsadlari, motivatsiyalari, niyatlari va intilishlari 
haqidagi tushuncha mavjud; 
2. Muomala muayyan sharoitlarda boshidan oxirigacha (maqsadga 
erishilgunga qadar) qanday rivojlanishi uchun javobgar bo'lgan tartibga solish. 
Xulqni tartibga solish asosan turli xil jarayonlar va sharoitlar bilan ta'minlanadi. 
Zamonaviy ishlab chiqarish bu murakkab va dinamik tizim bo'lib, uning 
asosini mehnat jamoalari tashkil etadi. Ularning ishlab chiqarish faoliyatidagi 
muvaffaqiyatlar ko'p jihatdan jamoaning oddiy a'zolarining ishiga faol 
munosabatda bo'lish, jamoadagi axloqiy va psixologik iqlimga va menejerning 
odamlarning xatti-harakatlarini boshqarish qobiliyatiga bog'liq. 
Etakchi odamlar nafaqat ularning fikrlari va his-tuyg'ularini, balki 
boshqalarning fikrlari va his-tuyg'ularini ham hisobga olishni talab qiladi. 
Rahbarning bo'ysunuvchilarning xatti-harakatlarini to'g'ri tushunish, ishlab 
chiqarish muammolarini hal qilishda jamoada ijodiy ruh va ishtiyoq (hissiy 
yuksalish) qobiliyati - bu ijtimoiy-tashkiliy boshqaruv funktsiyasining mohiyati. 
Bunday funktsiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur shart bu 
psixologiya, sotsiologiya va pedagogika asoslarining rahbarini bilishdir. Rahbar 
ko'pincha ijtimoiy-psixologik bilimlarsiz amalga oshirish mumkin bo'lmagan 
vazifalarga duch keladi. 
Odamlar bilan ishlashda etakchi shaxs, shaxs, shaxs, guruh, jamoa kabi 
tushunchalarni ajratib turishi kerak. Ushbu kontseptsiyalarga yo'naltirilganlik unga 
xodimga ta'sir etuvchi omillar yig'indisini aniqroq tasavvur qilish va uning xulq-

---

atvorini aniqlashga yordam beradi, bu esa mehnatni tashkil etish va boshqarishda 
kompleks yondashuv zarurligini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. 
Texnologiyani rivojlantirishda va mehnatni tashkil qilishda insonning eng 
muhim sifat belgilarini kuzatish kerak: uning jismoniy tuzilishi, aqliy xususiyatlari. 
Menejer har doim har bir xodimning hayotdagi mavqeini belgilaydigan va 
mehnatga munosabatini rag'batlantiradigan o'z ehtiyojlari va qiziqishlari borligini 
yodda tutishi kerak. 
Inson faoliyatining shartlari va maqsadlarini individual anglash muammosi 
tashkiliy (ijtimoiy) boshqaruv, bo'ysunuvchining xatti-harakatlarini to'g'ri 
tushunish, rahbar va quyi bo'g'inlar o'rtasida ilmiy malakali aloqalarni o'rnatish 
uchun katta qiziqish uyg'otadi. 
Xulosa 
Kundalik hayotda biz ko'pincha jismoniy farovonlik va ruhiy holatning 
bog'liqligini, aniqrog'i, o'zaro bog'liqlikni ko'ramiz. Psixikaning inson 
salomatligiga to'g'ridan-to'g'ri ta'siri haqida ko'plab kuzatuvlar mavjud. Hozirgi 
vaqtda fan inson tanasi juda o'zini o'zi tashkil etadigan va o'zini tartibga soladigan 
tizim ekanligini biladi. Evolyutsiyasi uchun inson miyasi o'ziga xos xususiyatga 
ega bo'ldi - eng yuqori plastiklik, ya'ni hayotning eng xilma-xil va kutilmagan 
sharoitlariga moslashish qobiliyati. 
Psixikaning rivojlanishi, bu, avvalambor, vaqt davomida ruhiy jarayonlarning 
muntazam o'zgarishi, ularning miqdoriy, sifatiy va tarkibiy o'zgarishlarida 
namoyon bo'ladi. 
Tabiatdagi har qanday hodisa singari, psixika ham o'zining rivojlanish 
tarixiga va bu rivojlanish sodir bo'lgan qonunlarga ega. Rivojlanish uzoq edi, u 
pastki va shuning uchun ibtidoiy shakllardan yuqori mukammallarga qadar uzoq 
yo'l bosib o'tdi. Psixikaning rivojlanish tarixining ikkita yo'li mavjud: filogenez - 
tarixiy rivojlanish (butun bir butun evolyutsiya jarayonini qamrab oladi, ko'proq 
global), filogenez ontogenezni zarur tabiiy sharoitlar va ijtimoiy sharoitlarni 
yaratib belgilaydi; ontogenez - muayyan shaxs uchun aniqroq va qisqa bo'lgan 
turlarning tug'ilishidan o'limigacha rivojlanish. Inson psixikasining ontogenezi 
stadial xususiyatga ega. Uning bosqichlari ketma-ketligi qaytarib bo'lmaydigan va 
oldindan aytib bo'lmaydi. 
Inson rivojlanishi o'zgarishning doimiy dinamikasidir. Bu o'zgarishlar ayniqsa 
chaqaloq, maktab o'quvchisi, kattalar va keksa odamni taqqoslashda yaqqol 
namoyon bo'ladi. Ko'p asrlar davomida ong, hissiy tajribalar, ijodiy yuksalishlar, 
tug'ilishda juda zaif va yordamga muhtoj bo'lgan odamning his-tuyg'ulari va 
ehtiyojlari haqida gapirish imkoniyatidan mahrum bo'lgan sir paydo bo'ldi.