|
Inson kapitali va uni iqtisodiyotni o’sishidagi ta’siri .Vaqt o’tishi bilan inson kapitalining to’planishi.
Moyliyeva Ro’zigul
moyliyevarozigul@gmail.com
Buxoro davlat unversiteti
Annotatsiya : Ushbu maqolada inson kapitalining iqtisodiyotni rivojlantirishda tutgan o’rni, mamlakatlarda vaqt o’tishi bilan inson kapitalining to’planishi haqida gap boradi . Hozirgi kunda jahon tajribasini tahlil qiladigan bo’lsak , inson kapitali rivojlantirish uchun sharoitlar yaratilmoqda. Mamlakatlarda vaqt o’tishi bilan qayerlarda eng ko’p inson kapitali rivojlanishini ko’rishimiz mumkin .
Kalit so’zlar : Inson kapitali , Inson kapitali nazariyasi , Intellektual kapital
"Inson kapitali" - bu "ishchi kuchi" tashkiloti uchun ishlaydigan yoki ishlashga layoqatli odamlar guruhini anglatadi. Katta ma'noda mavjud bo'lgan ishchi kuchining yetarli miqdorini yaratish uchun zarur bo'lgan turli xil elementlar inson kapitali nazariyasining asosini tashkil etadi va dunyo davlatlarining iqtisodiy va ijtimoiy salomatligi uchun juda muhimdir.
Inson kapitali - bu insonning iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan ishni bajarish qobiliyatiga yordam beradigan bilim, ko'nikma, tajriba va ijtimoiy fazilatlar yig'indisi. Ham ish beruvchilar, ham xodimlar inson kapitalini rivojlantirishga katta miqdorda sarmoya kiritadilar
Inson kapitali nazariyasi - bu inson kapitaliga qo'yilgan sarmoyaning haqiqiy qiymatini aniqlashga qaratilgan harakat va inson resurslari sohasi bilan chambarchas bog'liqdir Ta'lim va sog'liqni saqlash inson kapitalini yaxshilaydigan, shuningdek, iqtisodiy o'sishga bevosita yordam beradigan asosiy fazilatlardir . Inson kapitali kontseptsiyasini Shotlandiyalik iqtisodchi va faylasuf Adam Smitning 18-asrdagi yozuvlaridan kelib chiqqan .
Inson kapitali nazariyasi ushbu investitsiyalarning miqdorini xodimlarga, ish beruvchilarga va umuman jamiyatga eng kerakli nazariyalardan biri deb hisoblash mumkin. Inson kapitali nazariyasiga ko'ra, odamlarga yetarli sarmoyalar iqtisodiyotning o'sishiga olib keladi. Biznesni boshqarish sohasida inson kapitali nazariyasi inson resurslarini boshqarishning kengayishi hisoblanadi. Inson kapitali nazariyasi g'oyasi ko'pincha "iqtisodiyotning asoschisi" Adam Smitga tegishli bo'lib, u 1776 yilda uni "jamiyatning barcha aholisi yoki a'zolarining egallagan va foydali qobiliyatlari" deb atagan. Smit to'langan ish haqidagi tafovutlar ishlarni bajarishning nisbatan osonligi yoki qiyinligiga asoslanishini taklif qildi.
Inson kapitali bilan birgalikda ushbu termin ham keng ishlatilmoqda . Intellektual kapital - bu biznesda raqobatbardosh ustunlik beradigan biznesda hamma biladigan har bir narsa yig'indisining yuqori nomoddiy qiymati. Umumiy misollardan biri - ixtirolar va san'at va adabiyot asarlari kabi ishchilar ongining intellektual mulkidir. Mahorat va ta'limning inson kapitalidan farqli o'laroq, intellektual kapital ishchilar ketganidan keyin ham kompaniyada qoladi, odatda patent va mualliflik huquqi to'g'risidagi qonunlar va xodimlar tomonidan ma'lumotlarni oshkor qilmaslik to'g'risidagi shartnomalar imzolangan . Bu shartnomalar orqali ularning mualliflik huquqlari qonun bilan himoyalangan va ularning mulki daxlsiz deb qaralgan .
Bu ikki terminlar zamonaviy iqtisodiyotning asosiy terminlari hisoblanadi . Zamonaviy iqtisodiyotga o’tgan davlatlar insonlar aqliy mehnatlari , ixtirolar , kashfiyotlar , innovatsiyalar uchun shart-sharoitlar yaratib berilmoqda . Inson kapital indeksini 2020 yildagi nashrida vaqt o’tishi bilan inson kapitalllari iqtisodiyotni rivojlantirishda qanchalik muhim ahamiyatga kasb etilganligi ko’rsatilgan So'nggi o'n yillikdagi taraqqiyotni kuzatish uchun Inson kapital indeksi ( IKI) 2020 versiyasida ko’plab ma’lumotlar berilgan .Xususan, faqat 2010 va 2020 yillarda taʼlim ballari bir xil xalqaro baholash bilan oʻlchangan iqtisodlar taqqoslashni kiriting (2.1- qarang). Xuddi shu test dasturidan test ballarini talab qilish katta va vakillik qamrovini yaratish uchun asosiy cheklovni isbotladi va natijada 2010 yil namunasi:
Ajablanarlisi shundaki, to'liqroq va sifatli ma'lumotlarga ega bo'lgan boy iqtisodlar yo’qligi . Misol uchun, tanlov Janubiy Osiyoni qamrab olmaydi, chunki mintaqadagi 2020-yilda IKI ga ega yetti iqtisodiy zonaning hech birida 2020-yildagi kabi bir xil vakillik xalqaro test baholashdan 2010-yil uchun oʻrganish maʼlumotlari mavjud emas. 2020 yilda IKI o’rtacha 0.56 ni , 2010 yilda 0.62 ni tashkil qilyapti . Bu ko’rsatkichlarni tushib ketishi dunyo bo’ylab tarqalgan COVID-19 pandemiyasi ham ta’sir qildi .
Ushbu jadvalda Inson kapitali indeksidagi o'zgarishlarga qo'shgan hissasi, mamlakat daromadlari guruhlari bo'yicha, 2010 va 2020 yillar berilgan . Inson kapitaliga sarmoya kiritish odamlarning institutlarga ishonchini mustahkamlab, ijtimoiy hamjihatlik va tenglikni oshiradi.
Xulosa , qilib shuni aytish mumkinki bu kapitalini inson shaxsidan ajratish mumkin emas , u o’zaro bog’langan . Sog’liq , bilim , qobiliyat , tajriba kabilar yig’ilib inson kapitalini hosil qilish natijasida zahira va salohiyatni bazasi shakllanadi . Ushbu bazani saqlab qolishni va qayta ishlab chiqarishni talab qiladi . Inson kapitalining shakllantirishda vaqt va moddiy harajatlar kerak bo’ladi . Inson kapitali investitsiyalar , oila , firmalar yoki davlat tomonidan sarflansa , ulardan kutiladigan sarmoya shaxsiy faolliklar va insonni o’zi rivojlantirish qobiliyatiga bog’liq . Inson kapitali foydalanish , uning qaytimi insonning irodasi qiziqishlari ma’sulyati , dunyoqarashi madaniyatiga o’z ta’sirini ko’rsatadi . Inson kapitali uning hajmi va foydalanish shakllari , iqtisodiy o’sishning raqobat bardoshligining ishlab chiqarish samaradorligining asosiy qismi ham hisoblanadi .
Foydalangan adabiyotlar :
Goldin, Klaudiya (2014). Inson kapitali, Iqtisodiyot bo'limi, Garvard universiteti va Milliy iqtisodiy tadqiqotlar byurosi.
Smit, Adam (1776). Millatlar boyligining tabiatini va sabablarini o'rganish. Mualliflik huquqi 2007 MetaLibre.
Dunyo taraqqiyoti to'g'risidagi 2019 yil hisoboti: mehnatning o'zgaruvchan tabiati. Jahon banki.
The Human Capital Index 2020 UPDATE . Human Capital in the Time of COVID-19 . World Bank group .
Do'stlaringiz bilan baham: |
