Inog’omov farmasevtik qurilmalarida o’lchash asoslari toshkent 2020

Qiyoslashni o‘tkazish Tashqi ko‘rik

1. 
   Tashki ko‘rikda qiyoslanayotgan konduktometrni quyidagi talablarga mos kelishlari o‘rnatiladi:
   

-konduktometr qiyoslashga pasporti (formulyari) va foydalanish bo‘yicha qo‘llanmasi bilan , shuningdek avvalgi qiyoslash haqida guvohnomasi bilan taqdim etilishi lozim;
-davriy qiyoslashda konduktometrni butlanganligi pasportda ko‘rsatilgan butlanganligiga muvofiq kelishi zarur. Ta’mirlashdan keyingi birlamchi qiyoslashda butlovchi qismlarni mos kelmasligiga yo‘l qo‘yiladi;
-etalon bo‘lgan konduktometr korxona-tayyorlovchining yoki qiyoslovchi tashkilotning buzilmagan tamg‘asi va belgisiga ega bo‘lishi lozim. Agar tamg‘a (belgi) buzilgan bo‘lsa buzilish sabablari ko‘rsatilgan akt (rasmiy xujjat) taqdim etilishi kerak.

2. 
   Konduktometr quyidagi tashqi nuqsonlarga ega bo‘lmasligi shart:
   

• 
  boshqarish organlarida, bo‘lakli qismlarida, qisqichlarida klemmalarida, shtutserlarda, biriktiruvchi simlarida, kabellarida, quvur o‘tkazgichlarida nosozliklar;
  
• 
  siferblatlar va raqamli tablolarda ifloslanishlar;
  
• 
  markirovkalar va yozuvlarni noaniq bo‘lishi;
  

-korpusini va tashqariga chiquvchi konstruktiv elementlarni shikastlanishlar;

• 
  birlamchi qayta hosil qiluvchilarni bo‘shliqlaridan suyuqlikni oqib ketishi.
  

Namunalash

1. 
   Konduktometrni namunalashda quyidagilar tekshiriladi:
   

• 
  boshqarish organlarini nazarga olingan vaziyatlardagi istalgan xolatlarga, yurish moyilliklari o‘rnatish va sozlashga imkoniyatlari, edirilishlarni mavjud emasligi va o‘rnatilgan sharoitlar, haqida qayd etishlarni ishonchliligi;
  
• 
  konduktometrni signalini ta’minlovchi to‘rga ulash qurilmasini sozlanganligi va saqlagichning nominal tok qiymatini talab qilingan qiymatlarga mos kelishi;
  
• 
  konduktometrni texnik xolatlari boshqa parametrlar bo‘yicha uni foydalanishga oid qo‘llanmasiga mos kelishi.
  

2. 
   Asosiy xatoliklarni aniqlash.
   
   1. 
      Asosiy xatoliklarni qiyoslanayotgan va etalon bo‘lgan konduktometrlardan foydalangan holda bitta o‘sha nazorat eritmalarining solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash natijalarini solishtirish usuli bilan aniqlanadi.
      
   2. 
      Asosiy xatoliklarni konduktometrni har diapozonida (ost diapozonida) uchtadan kam bo‘lmagan nuqtalarda aniqlanadi. Nuqtalar o‘lchashlarni boshlang‘ichda 10%—30%, o‘rtada 40 %—60 % va oxirlarida 70 %—90 % uchastkalar diapazonida (ost diapazon) olib boriladi; o‘lchashni yuqori chegaralarini pastkisiga nisbati bo‘lgan konduktometrlar uchun, 10:1 dan ortiq o‘lchash diapozonida (ost diapozonida) va me’yorlashtirilgan nisbiy xatoliklarida tekshiriladigan nuqtalar soni o‘lchash diapozonini har bir o‘ntalik razryadida uchtadan kam bo‘lmasligi kerak.
      

Asosiy xatoliklari me’yorlashtirilgan konduktometrlarni qiyoslashda har bir qiyoslanayotgan nuqtada solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni uchtadan kam bo‘lmagan o‘lchashlari o‘tkaziladi va tashkil etuvchi (sistematik va tasodifiy) xatoliklari me’yorlashtirilgan konduktometrlarning qiyoslashda beshtadan kam bo‘lmagan o‘lchashlar amalga oshiriladi. Har bir o‘lchashdan avval qiyoslanayotgan konduktometr ko‘rsatkichini (chiquvchi signal) muhim o‘zgarishini ta’minlash lozim. Bunga konduktometr uchun bitta o‘sha qiyoslash eritmasi namunasini o‘lchashni ost diapozonida to‘ldirilgan va moslashtirilgan qayta hosil qiluvchilar bilan almashtirishda erishiladi, bunda keyingi o‘lchashlar orasidagi vaqt oraliqlari 5 minutdan kam bo‘lmasligi kerak.

3. 
   Asosiy xatoliklarni yo‘l qo‘yiladigan qiymatlarining chegaralari 1,0% ko‘p bo‘lgan konduktometrlarni qiyoslashda, xatoliklarni baholashda birinchi ikkita o‘lchashlar natijalarini inobatga olmaslikka yo‘l qo‘yiladi qaysiki, agar ular bir-biridan va (yoki) keyingi o‘lchash natijalaridan asosiy xatoliklarni yo‘l qo‘yiladigan qiymatlaridan ikki chegaradan ortiq farqlansa; bunda o‘lchashlarni umumiy soni hisobga olinmagan sonlarga ko‘paytirilishi kerak.
   
4. 
   Etalon bo‘lgan va ishonchlanadigan konduktometrning birinchi qayta hosil qiluvchilarini o‘lchashdan avval, konduktometrni foydalanishga doir
   

qo‘llanmada ko‘rsatilgan tartibda, o‘lchashga mansub bo‘lgan nazorat eritma bilan yuviladi.
Konduktometrni asosiy xatoliklarini u bilan birga qo‘yiladigan butlovchilari tarkibiga kiruvchi barcha birlamchi qayta hosil qiluvchilarda aniqlanadi (qo‘llanishi albatta konduktometrni sozlashni shart qilib qo‘ygan butlovchi qismlardan tashqari).
Etalon bo‘lgan va qiyoslanadigan konduktometrning birinchi qayta hosil qiluvchilarida nazorat eritmasi haroratini yo‘l qo‘yiladigan farqlari quyidagilardan oshmasligi kerak:

• 
  0.02^oS — asosiy xatoliklarni (yoki uni tizimiy tashkil etuvchi xatolikalrni) yo‘l qo‘yiladigan chegaralarini qiymatlari ±1,0% dan kam bo‘lgan konduktometrlar uchun;
  
• 
  0,1^oS —asosiy xatoliklarni (yoki uni tizimiy tashkil etuvchi xatolikalrni) yo‘l qo‘yiladigan chegaralarini qiymatlari ±1,0% dan ko‘p bo‘lgan konduktometrlar uchun.
  

Konduktometrlarni termokompensatsiyada qiyoslashda etalon bo‘lgan va qiyoslanadigan konduktometrning birlamchi qayta hosil qiluvchilaridagi nazorat eritmaning harorati 25°S bo‘lishi lozim, ya’ni qiyoslaanayotgan konduktometrga ruxsat berilgan chetlashishlarda. Bu esa foydalanishga oid yo‘riqnomadagi me’yoriy sharoitlarda, etalon bo‘lgan konduktometr uchun (termokompensatsiyaga ega bo‘lmagan) x ±0,02 °S yoki ± 0.1 °S oraliqdagi og‘ishishlarga muvofiq keladi.
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash (ko‘rsatkichlarni sanash) birlamchi qayta hosil qiluvchilaridagi nazorat eritmaning barqaror haroratni o‘rnatishda o‘tkaziladi. Bu haqda konduktometrning ko‘rsatkichni olish uchun etarlicha bo‘lgan vaqt muddatlaridagi (biroq 1 minutdan kam bo‘lmagan) ko‘rsatkichlarini doimiyligi guvohlik beradi. Bunda bitta o‘lchashni bajarish uchun lozim bo‘lgan vaqt 30 minutdan oshmasligi kerak. O‘xshash bo‘lgan, sanash qurilmali konduktometrlarni ko‘rsatkichlarini bo‘lim qiymatlarini 0,5 gacha
yaxlitlash bilan sanaladi, bunda sanash xatoliklari 0,25 bo‘laklash bahosini tashkil etadi.

5. 
   Asosiy xatoliklarni qiymati % quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
   

  ^абс 100%
^мак
Bu erda, 𝜌_𝑚𝑎𝑥 — qiyoslanayotgan eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashlarda qiyoslanayotgan konduktometr shkalasining maksimal o‘lchash chegarasi, Sm/m; ∆𝜌_𝑎𝑏𝑠—qiyoslanayotgan eritma solishtirma elektr o‘tkazuvchanligining absolyut xatoligi, Sm/m.
Qiyoslanayotgan konduktometrning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolik darajasi o‘lchov asbobining xujjatida ko‘rsatib o‘tilgan qiymatidan oshib ketmasligi kerak.

3. 
   Asosiy xatoliklarni elementlarga ko‘ra aniqlash:
   
   1. 
      Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni 30 Sm/m dan ortiq va 1 • 10 Sm/m dan kam diapozondagi asosiy xatoliklarini elektr imitator yordamida (qarshiliklari o‘lchami) elementlarga ko‘ra aniqlanadi: analizatorni o‘lchash blokidagi va birlamchi qayta hosil qiluvchilar davomiyligini asosiy xatoliklari aniqlanadi.
      
   2. 
      Analizatorni birlamchi qayta hosil qiluvchisini qarshiliklar magazini bilan almashtiriladi va unda qarshiliklarni tanlash bilan etalon konduktometr ko‘rsatkichiga mos keluvchi analizatorni o‘lchash blokini ko‘rsatkichiga erishiladi. Konduktometrning doimiy birlamchi qayta hosil qiluvchilarini S₀. m^-1 quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
      

^So=x_e1 *,t*i«. (3)
bunda x_e1 —etalon konduktometr bo‘yicha solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni qiymati, Sm/m;
YA_ii — o‘lchashdagi qarshilik qiymati, Om.
Konduktometrning doimiy birlamchi qayta hosil qiluvchisi sifatida uchta o‘lchash natijalarini o‘rtacha arifmetik qiymatlari olinadi. Konduktometrning doimiy birlamchi qayta hosil qiluvchini aniqlashning % dagi nisbiy xatoliklarini quyidagi formulada hisoblab chiqiladi:

^𝐸𝑛𝑖𝑠
= ^{∆𝜌𝑎𝑏𝑠.} ∙ 100%
^𝜌𝑜‘𝑙𝑐ℎ.

Bu erda , ∆𝜌_{𝑎𝑏𝑠.} — formula bo‘yicha hisoblangan doimiy birlamchi qayta hosil qiluvchini qiymati, Sm/m;
𝜌_{𝑜‘𝑙𝑐ℎ.} — konduktometrni foydalanishga oid qo‘llanmasi bo‘yicha keltirilgan doimiyning qiymati, m^-1.
Nisbiy xatolikning qiymati konduktometrni foydalanishga oid qo‘llanmasidagi ko‘rsatilgan qiymatdan ortiq bo‘lmasligi kerak.

3. 
   Konduktometrning o‘lchash blokini asosiy xatoliklarini konduktometrni har bir 20%, 50% va 80% diapozonda (ost diapozonda) birlamchi qayta hosil qiluvchisini o‘xshash qarshiliklar bilan almashtirish usuli bilan aniqlanadi (qarshilik yoki o‘tkazuvchanlik o‘lchamlari).
   
4. 
   Konduktometrni o‘lchash blokini asosiy xatolik qiymatlari uni foydalanishga oid qo‘llanmasidagi ko‘rsatilgan qiymatdan ortiq bo‘lmasligi kerak.