Innovatsiyalarning bola qobilyatini ro’yobga chiqarishi

Interfaol metodlarni qo‘llashda foydalaniladigan vositalar:

• 
  ko‘rgazmali qurollar;
  
• 
  texnika vositalari;
  
• 
  tarqatma materiallar;
  
• 
  multimedialar.
  

MTMlarda mashg‘ulotlar davomida eng keng qo‘llaniladigan usullardan biri mantiqiy fikrlashga undovchi o‘yinlardir. Mashg‘ulotlarda bunday o‘yinlardan foydalanish:

• 
  Har bir bolaga individual qobiliyatini namoyon etishga sharoit yaratadi.
  
• 
  Mantiqiy o‘yinlar aniqligi, izchilligiga ko‘ra, bola rivojlanishining eng ta’sirchan davriga to‘g‘ri keladi.
  
• 
  Mantiqiy o‘yinlar orqali bola atrof-muhit haqidagi tasavvurlarini anglashga urinadi.
  
• 
  Bunday o‘yinlar bolani ham ruhiy, ham jismoniy jihatdan rivojlantira oladi.
  
• 
  Mantiqiy o‘yinlar orqali bolalar o‘z oldiga maqsad qo‘yib, unga erishish yo’llarini izlab topadi.
  
• 
  Mazkur o‘yinlar bolalarni qiyin vaziyatdan qutulish choralarini izlab topishga, fikrlarini bayon etishda bir xillikdan qochishga o‘rgatadi.
  

Misol keltiramiz: Guruhga 2 ta qutichada sovg‘a olib kelinadi. Birida mevali va manzarali daraxtlar rasmi. Ikkinchisida esa shu daraxtlar bargi. Bolalar har bir daraxtga tegishli barglarini topishlari kerak. Guruhga kasbga oid rasm va predmetlar solingan 2 ta xatjild beriladi. Bolalar qaysi kasb egasiga qanday ish quroli zarurligini aniqlashlari hamda kasblarning hayotdagi o‘rni haqida so‘zlab berishlari lozim.
Bu usul bolalarni mashg‘ulotga ruhiy tayyorlashda katta ahamiyat kasb etadi. Tarbiyachi bolalarga hazil savollar berishi, she’rlardan parcha aytishi, qiziqarli o‘yinlar tashkil etishi mumkin. Masalan:

• 
  Ko‘tarib kelib to‘rva, echki pishirdi sho‘rva.
  
• 
  Suzib ikki tovoqqa,berdi ikki uloqqa.
  
• 
  Uloqlar to‘yishmadi, onasin qo‘yishmadi,
  
• 
  Taqillatib tovoqni, teshay dedi quloqni.
  

Maktabgacha ta’lim muassasalarida tashkil etilayotgan mashg‘ulotlarda qo‘llanilayotgan interfaol usullar ta’lim samaradorligi hamda muhitini yaxshilaydi. Tarbiyachilarning kasbiy mahorati oshadi, bolalar ijtimoiy muhitda, jamoasida o‘z o‘rnini his qila boshlaydi. Hozirgi kun talabi tez o‘zgaruvchan, murakkab va o‘zaro bir-biriga bog‘liq dunyoda o‘z o‘rnini topa oladigan shaxsni tarbiyalashdir
Yangilik xillari (tiplar) maktab va oliy tizimda turlicha asoslarga ko‘ra guruhlanadi:
Birinchi klassifikatsiya (guruh) yangiliklarni kiritish, maktab va oliy tizimda sodir bo‘ladigan pedagogik jarayonga aloqadorligi bilan asoslanadi. Ushbu jarayonni tushunishga tayanib, quyidagi ko‘rinishdagi yangilik xillarini ajratish mumkin:
-ta’lim maqsadi va mazmuniga; -pedagogik jarayon metodikasi, vazifalari, usullari, texnologiyalarga;
-ta’lim va tarbiyani tashkil etish shakllari va vositalari;
-rahbariyat,pedagog va o‘quvchilar faol
-bir-birlari bilan bog‘liq bo‘lmagan lokal va alohida (bir tomonlamalilik);
-kompleks, o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq;
-butun maktab va oliy tizimni qamrab oluvchi, tizimli.
Mamlakatimizda rivojlanib borayotgan innovatsion siyosat ta’lim oldiga muhim va mas’uliyatli vazifalarni qo‘ymoqda. 2006 yil iyul oyida Sankt-Peterburg shahrida “Sakkizlik guruhi” tomonidan Sammitda qabul qilingan “XXI asrda innovatsion jamiyat uchun ta’lim” to‘g‘risidagi hujjat g‘oyalarini yiriklashtirishni hisobga olishni va muammoning yechimini talab etadi. Innovatsiyani kelajakda rivojlantirish strategiyasida “innovatsion insonni” yaratish, ya’ni ishlashidan qat’iy nazar u innovatsiya va yangi bilimlarga moyil bo‘lishi kerak. Bugungi kunda zamonaviy innovatsion yaroqlilik yuzaga kelmoqda.
Hozirgi milliy loyihalar saytida “innovatsion ta’lim” iborasi paydo bo‘lmoqda va unda aytilishicha innovatsion ta’lim o‘qitishni yangi bilimlarni yaratish jarayonida amalga oshirishni taqozo etmoqda. Bu esa bugungi kunda mavjud “Innovatsion ta’lim texnologiyalari” tushunchasi bilan yangi “innovatsion ta’lim” tushunchalarini bir-biridan ajratishni talab etmoqda.
Pedagogik faoliyatni texnologiyalashtirish – ijtimoiy zaruriyat ekanligi, bo’lajak o’qituvchilarininng zamonaviy pedogogik texnologiyalar nazariy asoslari bilimlari bilan qurollantirish; yangi pedogogik darajada pedogogik jarayonlarni samarali tashkil etishlari uchun zarur mahoratlarga ega bo’lishlari;
O’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil qilishning mohiyatini anglab yеtish, boshqaruv psixologiyasini bilish, o’quv jarayoniga taalluqli qonun va qonuniyatlarini bilishi, dars jarayoni, dars tiplari va o’quvchilar faoliyatini tashkil etishni bilish, o’qitishning mеtod va shakllarini tanlash, ta’lim jarayoniga qo’llash malakalari, nazorat shakllari va o’qitish vositalarini tanlash va foydalanish, o’quv - tarbiyaviy jarayonni loyihalash malakalari mavjudligi har bir pedagog uchun zarurdir.

Hozirgi milliy loyihalar saytida “innovatsion ta’lim” iborasi paydo bo‘lmoqda va unda aytilishicha innovatsion ta’lim o‘qitishni yangi bilimlarni yaratish jarayonida amalga oshirishni taqozo etmoqda. Bu esa bugungi kunda mavjud “Innovatsion ta’lim texnologiyalari” tushunchasi bilan yangi “innovatsion ta’lim” tushunchalarini bir-biridan ajratishni talab etmoqda.
Pedagogik faoliyatni texnologiyalashtirish – ijtimoiy zaruriyat ekanligi, bo’lajak o’qituvchilarininng zamonaviy pedogogik texnologiyalar nazariy asoslari bilimlari bilan qurollantirish; yangi pedogogik darajada pedogogik jarayonlarni samarali tashkil etishlari uchun zarur mahoratlarga ega bo’lishlari; zamonaviy pedogogik texnologiyalar, g`oyalar maktablar, yo’nalishlar, keng turlarida yo’l topa bilish mahorati; pedogogik faoliyatni ijodiy va metodik to’g`ri bajarishga tayyorlikni shakllantirish; mustaqil ishlash, mustaqil bilim olish, o’zini tarbiyalash va o’zini mutaxassislik darajasini doimiy oshirib borishga intilishni faollashtirish zarurligi aytilgan.
Ta'lim innovatsion jarayonlar bolalar bog'chalari, maktablar, litsey va sport maktablarida mavjud muammolar ko'p hal qilishga qaratilgan. Avvalo e'tibor ta'limi vazirligi texnik kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish berildi. Bu talabalar va ularning ustoz o'rtasida axborot almashinuvini samaradorligini oshirish imkonini beradi. Ta'lim va maktabgacha ta'lim muassasalarida innovatsion axborot texnologiyalarini isloh qilish, o'quv jarayonini takomillashtirish uchun yangi ta'lim muhiti yaratish imkonini berdi. Ta'lim jarayonida pedagogik innovatsiyalar yangilangan texnologiyasi ta'lim va yosh avlodni tarbiyalash qobilyatlarni rivojlantirishda foydalanishni o'z ichiga oladi. Ular siz amaliyotga yangi ta'lim tizimini yo'lga qo'yish orqali bir vositasi bo'lib xizmat qiladi. Bunday ta'lim, uning psixologik va fiziologik xususiyatlari, vazifalarni keyingi amalga oshirish ko'rinishida mumkin bola ta'lim va o'quv jarayonining yo'nalishini hisoblanadi. Bu zamonaviy pedagogik innovatsiyalar murakkab muammolarni hal qilish uchun ijodiy metodlarni topish, ishlash innovatsion mexanizmlarini rivojlantirishga hissa kerak, normal ijodiy qobilyatlarni o'zgartirish.
Innovatsion ta'lim texnologiyasi - bu ta'lim jarayonining samaradorligini oshirish va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning hozirgi tendentsiyalariga eng mos keladigan ta'lim faoliyati uchun shart-sharoitlarni yaratish uchun mavjud usullar va vositalarni qandaydir yangi yoki sifat jihatidan yaxshilashni o'z ichiga olgan ta'lim faoliyatini tashkil etish metodologiyasidir.
Ta'limdagi innovatsion faoliyat ta'lim sohasidagi innovatsiyalarning paydo bo'lishiga qaratilgan kompleks faoliyatni o'z ichiga oladi. Bu innovatsiyalar ta’lim jarayonini tashkil etishning usul va usullari, ta’lim va tarbiya jarayonida foydalaniladigan resurslar, ilmiy nazariyalar va tushunchalar bo‘lishi mumkin.
Innovatsiyalar yangi ilmiy bilimlarni, qandaydir kashfiyotlar, ixtirolarni olishga qaratilgan tadqiqot faoliyatidan foydalanish orqali rivojlanadi. Bundan tashqari, innovatsiyalarning paydo bo'lishi loyihalash ishlarining natijasi bo'lishi mumkin, bunda mavjud ilmiy nazariyalar va tushunchalar asosida amaliy harakatlarni amalga oshirish imkoniyatlarini aks ettiruvchi instrumental va texnologik bilimlar ishlab chiqiladi. Shunday qilib, innovatsion loyihalar yaratiladi, bu esa keyinchalik yangi texnologiyalarning paydo bo'lishiga olib keladi.
O'quv jarayonida talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini rivojlantirish amalga oshiriladi, keyinchalik ular innovatsiyalarni yaratish bilan bog'liq bo'lgan amaliy hayotning turli sohalarida qo'llanilishi mumkin. Pedagogikaga oid adabiyotlarda innovatsiya jarayoni sxemasi beriladi. U quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:

1. 
   Yangi g‘oya tug‘ilishi yoki yangilik konsepsiyasini paydo qilish bosqichi, u kashfiyot bosqichi deb ham yuritiladi.
   
2. 
   Ixtiro qilish, ya’ni yangilik yaratish bosqichi.
   
3. 
   Yaratilgan yangilikni amalda qo‘llay bilish bosqichi.
   
4. 
   Yangilikni yoyish, uni keng tadbiq etish bosqichi.
   
5. 
   Muayyan sohada yangilikning hukmronlik qilish bosqichi.
   

Bu bosqichda, yangilik o‘zining yangiligini yo‘qotadi, uning samara beradi-gan muqobili paydo bo‘ladi.

6. 
   Yangi muqobillik asosida, almashtirish orqali yangilikning qo‘llanish doirasini qisqartirish bosqichi.
   

Yangilik kiritishning tizimli konsepsiyasi mualliflari innovatsion jarayon-larning ikki muhim shaklini farqlaydilar. Birinchi shaklga yangilik kiritishni oddiy ishlab chiqish kiritiladi. Bu ilk bor mahsulot o‘zlashtirgan tashkilotlarga taalluqlidir. Ikkinchi shaklga yangilikni keng ko‘lamda ishlab chiqish taalluqlidir.Yangilik kiritish ham ichki mantiq, ham vaqtga nisbatan qonuniy rivojlangan va uning atrof-muhitga o‘zaro ta’sirini ifodalaydigan dinamik tizimdir. Pedagogik innovatsiyada "yangi" tushunchasi markaziy o‘rin tutadi. Shuningdek, pedagogik fanda xususiy, shartli, mahalliy va sub’ektiv yangilikka qiziqish uyg‘otadi. Ta'lim jarayonida zamonaviy infratuzilmaning mavjudligi. U ta'limning yangi shakllari va usullarini, xususan, masofaviy ta'limni qo'llashga yordam beradigan axborot, texnologik, tashkiliy va kommunikatsiya komponentlariga asoslanishi kerak.
Ta'limda innovatsion texnologiyalar o'qitishda muayyan yondashuvlarni qo'llash asosida qo'llaniladi, ya'ni yangi texnologiyalarni rivojlantirish uchun asos bo'lgan talablar va maqsadlarni o'z ichiga olgan tamoyillar. Pedagogik sohadagi barcha innovatsiyalar jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining hozirgi bosqichiga aniq mos kelishiga asoslanadi. Hozirgi vaqtda ular o'quvchilarning mustaqilligini rivojlantirishga, o'z-o'zini o'rganish va o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirishga, o'quv dasturlarini mexanik ravishda emas, balki ongli ravishda o'zlashtirishga qaratilishi kerak.
Ta'lim sohasidagi innovatsiyalar - ilg'or pedagogik tajribani amaliyotga joriy etish bilan bog'liq barcha narsalar. Zamonaviy ilm-fanda yetakchi o‘rinni egallagan ta’lim jarayoni o‘quvchilarga bilim, ko‘nikma, ko‘nikma berish, shaxs, fuqarolik fazilatlarini shakllantirishga qaratilgan. O'zgarishlar vaqt, ta'lim, ta'lim, rivojlanishga munosabatning o'zgarishi bilan belgilanadi.
Ta'limda innovatsion texnologiyalar- bu sifat jihatidan har xil tamoyillar, vositalar, usullar va texnologiyalar asosida qurilgan va ta'lim effektlariga erishishga imkon beradigan o'quv jarayonini tashkil etish:
-Bilimlarning maksimal hajmini o'zlashtirish;
-Maksimal ijodiy faoliyat;
-Amaliy ko'nikma va ko'nikmalarning keng doirasi.
Innovatsion texnologiyalarning maqsadi o'zining o'quv va kognitiv faoliyati-ni mustaqil ravishda qurish va moslashtira oladigan bo'lajak mutaxassisning faol, ijodiy shaxsini shakllantirishdir.
Innovatsion texnologiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  tarbiyaviy ish uchun motivatsiya darajasini oshirish;
  
• 
  doimiy ravishda murakkab bo'lgan faoliyatga jalb qilish asosida o'quvchilarning yuqori rivojlanish darajasini shakllantirish;
  
• 
  o'qituvchining faol yordami bilan;
  
• 
  doimiy takrorlash, bilimlarni tizimlashtirish, o`qituvchi bilan talaffuz qilish.
  
• 
  har bir o'quvchiga individual munosabatda bo'lish orqali xayrixoh muhitni shakllantirish;
  
• 
  o'rganishga ijobiy munosabatni shakllantirish etakchi rol o'ynaydi.
  
• 
  fikrlashning kognitiv sxemasini yaratish;
  
• 
  o'z-o'zini hurmat qilishni rivojlantirish;
  
• 
  differensial yondashuvga asoslangan;
  
• 
  nazariy materialni yaxshi bilish, o'qitishning muvaffaqiyati;
  
• 
  muammoli vaziyatni yaratish;
  
• 
  iqtidorli bolalar bilan ishlash;
  

Ta'lim sifatini monitoring qilish. Ta'lim sifati innovatsion yo'nalishlardan foydalanish bilan bevosita bog'liq. Talabalar uchun yaxshi ta'lim sifati, birinchi navbatda:

• 
  barcha fanlar bo'yicha yaxshi bilimga ega bo'lgan holda, maktab oxirida talaba hech qanday muammosiz universitetga kirishi mumkin;
  
• 
  kelajakda martabada muvaffaqiyatga erishish, hayotda belgilangan maqsadga erishish imkoniyatlari bilan;
  
• 
  qo'shimcha bilim, o'rganish, mavzularni tushunish bilan;
  
• 
  barcha fanlar bo'yicha chuqur mustahkam bilimga ega.
  
• 
  Ota-onalar uchun maktab bitiruvchisiga hayotda o‘z o‘rnini topishga, atrofdagi odamlarning hurmatiga erishishga imkon beruvchi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash bilan;
  
• 
  fanlarni bilishi, yaxshi maktab jihozlari, o'qituvchilarning kasbiy mahorati bilan;
  
• 
  talabalarning olgan bilimlarini hayotda qo'llash qobiliyati bilan; o'qituvchining o'z mavzusi bilan bolalarni o'ziga jalb qilish qobiliyati bilan.
  

O'qituvchilar uchun yuqori sifatli ta'lim quyidagilarga bog'liq:

• 
  talabani universitetga tayyorlash, fanning eng qiziqarli masalalarini chuqur ochib berish, talabani nafaqat aqliy, balki axloqiy jihatdan ham tayyorlash qobiliyati bilan;
  
• 
  talabaning mustaqil fikrlash, tahlil qilish va mustaqil ishlash qobiliyati bilan;
  
• 
  o'quvchining individual xususiyatlarini, bolalarning qobiliyatlari va ehtiyojlarini hisobga oladigan maktab bilan;
  
• 
  o'qituvchining professional pozitsiyasi va o'zini o'zi anglashi bilan, u o'z maqsadlarini aniq ko'rsatsa, ularga qanday erishishni bilsa va ma'naviy qulaylikni his qilsa.
  

Zamonaviy o'qituvchining muvaffaqiyati:
o'zini o'zi boshqarish qobiliyati;
oqilona shaxsiy maqsadlarni qo'ying;
muammolarni hal qilish qobiliyati;
shaxsiy o'sish;
zukkolik va innovatsion ijodkorlik qobiliyati;
“Ta’lim” ustuvor milliy loyihasida innovatsion yo‘nalishlar yoki zamonaviy ta’lim texnologiyalari quyidagilardan iborat:

•