uyg‘unlashgan tizimi ekanligi nazarda tutiladi.
Britaniya nazariyotchilar (J.Danning, K.Brimen, shmit, J.Hamfrilar)
«klaster»ni o‘zaro hamkorlikdagi institutlar tizimi sifatida iqtisodiyotning asosini
belgilovchi institutsional tizim deb hisoblaydi. Namoyondalar «klaster»ning o‘ziga
«zamonaviy institut» sifatida yondashadi. Mazkur tizim qatnashchilarining o‘zaro
munosabati turlicha, ya’ni rasmiy va norasmiy bo‘lganidek,
klasterlarning ham
tashqi doirasi keng bo‘ladi degan nazariYaga asoslanilgan.
Skandinaviya olimlari (B.O.Lundval, B.Yonson, B.Asxaym, A.Izaksonlar) –
klasterning evolyusion rivojini bir qator bosqichlardan o‘tishi lozimligi
(tug‘ilishidan tugagunicha) etirof etiladi, evolyusion nazariya imkoniyatidan
foydalanish klaster nazariyasini anglatadi degan mulohaza kiritganlar.
To‘rtinchi guruh olimlar klasterni o‘zi ichiga olgan «hudud –
korporatsiya
ustunligi», «hudud – bozor ustunligi», «hudud – davlat ustunligi», «hudud –
ijtimoiy soha ustunligi» konsepsiyalari asosidagi mintaqaviy rivojlanishning
zamonaviy paradigmalari, deb hisoblaydilar.
Klasterlar nazariyasi rus olimlari yu.S.Artamonova, B.B.Xrustalyov va
boshqalar
19
tomonidan ham o‘rganilib, amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha loyihalar
ishlab chiqilgan. Keltirib o‘tilgan nazariyalarning shakllanishi va ularning amaliy
ahamiyati mamlakat, tarmoq va korxonalar raqobatbardoshligini
oshirishning
innovatsioyan strategiyasida sifatida korxonalar samaradorlikka erishishini nazarda
tutadi.
Klaster nazariyasining tadrijiy rivojlanishi, uning ikki fundamental tavsifini
ajratish imkonini beradi:
birinchisi, klasterga uyg‘unlashgan korxona va firmalar faoliyati aniq
turdagi tovarlar bozori bilan bog‘liq bo‘lishi zarur: vertikal (xarid va sotish zanjiri)
va gorizontal (qo‘shimcha bo‘limlar va xizmatlar, shunga ketadigan maxsus
sarflar, texnologiyalar yoki institutlar va boshqa aloqalardan foydalanish);
ikkinchisi – klasterlar geografik yaqin joylashgan o‘zaro bog‘liqlikdagi
korxonalar guruhi bo‘lib, ular o‘rtasidagi o‘zaro ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatning
barqarorlashuvi natijasida raqobatbarning rivojlanishi, ko‘proq qo‘shimcha
qiymatva bozorda ustunlikni ta’minlash imkoniyatlarini yaratishga qaratiladi.
Hudud, tarmoq va korxona raqobatdoshligini oshirishga klaster nazariyasini
tatbiq etish amaliyotiga ko‘ra, klaster– geografik nuqtai nazardan qo‘shni bo‘lgan,
o‘zaro bog‘liq korxonalar (ishlab chiqaruvchilar, mahsulot etkazib beruvchilar va
hakozo) hamda ularga aloqador xizmatlarni ko‘rsatib, ma’lum sohada faoliyat
yurituvchi tashkilotlar (ta’lim muassasalari,
davlat boshqaruv idoralari,
infratuzilmali kompaniyalar) guruhidir.
SHuningdek,klaster
–
ishlab
chiqarish
korxonalari
raqobatbardoshligioshishiga
imkoniyatlar
yaratuvchi,
o‘zaro chambarchas
bog‘langan
tarmoqlar
Yagona
texnologik
zanjirini
tashkil
etuvchi
hamjamiyatlardir
20
.
19
Klаstеrniе pоlitiki i klаstеrniе inisiаtivi: tеоriya, mеtоdоlоgiya, prаktikа. (Kоllеktivnаya
mоnоgrаfiya). Minоbrаzоvаniya i nаuki RF, Minekоnоmrаzvitiya RF, Prаvitеlstvа Pеnzеnskоy оblаsti.
Pеnzа, 2013.
20
Pоrtеr M. Kоnkurеnsiya. – M.: Izdаtеlskiy dоm «Vilyams», 2011.
Mamlakat iqtisodiyoti klasterlarning
kuchli jihatlariga tayanadi, chunki
ularsiz eng rivojlangan iqtisodiyot ham yuqori darajada samarador-likka erisha
olmaydi. Klasterlarning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi,
ular ishtirokchilari
yo‘nalishlar bo‘yicha taqsimlanadi va quyidagilarda o‘z aksini topadi:
boshqa tarmoqlardan keladigan yangi ishlab chiqaruvchilar ilmiy tadqiqot
ishlarini rag‘batlantiradi va yangi strategiyalarni ta’minlab, rivojlanish jarayonini
tezlashtiradi;
ishtirokchi korxonalarning erkin axborot almashinuvi yuzaga keladi,
yangiliklar iste’molchi va mahsulot etkazib beruvchilarning kanallari bo‘yicha tez
tarqaladi;
klasterdagi o‘zaro aloqalar raqobatda yangi imkoniyatlar paydo bo‘lishiga
olib keladi;
inson
kapitali, ilmiy g‘oyalari rivojlanishi va ishlab chiqarishga joriy
etilishiga yangi imkoniyatlar yuzaga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
