Innovatsiya-ziyo

Onasiz bola о ‘ynamas 
gapini ikki 
xil tushunish mumkin:
• 
“Bola onasining yonida o'ynaydi”;
• “Farzandi yo'q ona o'ynamaydi”.
Mantiqiy urg'uning buzilishi 
gap 
sintaktik 
qurilishining 
nomuvofiqligi natijasida sodir bo'lgan. Gap agar 
Bola onasiz о ‘ynamas
shaklida berilsa, me’yoriylik saqlangan bo'lar edi.
Ayrim o'zlashma so'zlardagi unlilami o'z tilidagidek talaffuz 
qilish natijasida ham nutq me’yoriga rioya qilmaslik kelib chiqadi. 
Masalan, 
Moskva, tonna, post, voleybol 
kabi so'zlardagi ajratilgan 
о
tovushlari o'zbek tilidagi 
a 
tovushiga moyil talaffuz qilinishi m e’yoriy. 
Ayrimlar boshqa tillardan o'zlashgan 
direktor, traktor, diktor, doktor
so'zlaridagi oxirgi bo'g'indagi 
о 
tovushlarini talaffuz qilishga urinishi 
natijasida me’yomi buzib qo'yadi. Shuningdek, ayrimlar boshqa tildagi 
so'zni o'sha tildagidek talaffuz qilishga madaniylik belgisi sifatida
59

---

qarashadi: 
yanvar (yinvar), fakultet (fikultet), dekan (dikan)
kabi. Bu 
ham to‘ g‘ri talaffiiz emas.
So'zlaming m a’nosini bilmasdan qo'llash, eskirgan so'zlami 
mavjud so'zlar o'm ida ishlatish, o'zbek tilida mavjud me’yoriy so'zlar 
o'm ida nomaqbul variantlarini ishlatish kabilar natijasida lug'aviy 
m e’yor buziladi. Misol: 
...San 'atkor tajang edi: tanqffus vaqtida zalga
chiqqan edi, bir traktorist uni savodsizlikda aybladi... San ’atkor uyiga
ketgani iz\>oshga o'tirganida yana tutaqib ketdi: "Hech bo'lmasa,
aytadigan ashulangni o'rgan, so'zlarini to'g'ri ayt" emish!..”
Xizmatchisi savod maktabida о 'qiyotgan bir kishini traktorist savodsiz