Innovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va mahsulotlarning sifatli o‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan yangilikdir

1.“Innovatsiya” atamasini ta’riflab bering?


Innovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va mahsulotlarning sifatli o‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan yangilikdir. Inson intellektual faoliyati, uning fantaziyasi, ijodiy jarayoni, kashfiyotlari, ixtirolari va ratsionalizatorligining yakuniy natijasi hisoblanadi.
Yangi iste’molchilik xususiyatlari yoki ishlab chiqarish tizimlarining samaradorligini sifatli oshirish orqali bozorga mahsulot (tovarlar va xizmatlar)ni yetkazib berish – innovatsiyaga misol bo‘la oladi.
Innovatsiya – foydalanish uchun kiritilgan yangi yoki sezilarli darajada yaxshilangan mahsulot (tovar, xizmat) yoki jarayon, sotuvlarning yangicha uslubi yoki ish amaliyotidagi, ish o‘rinlarini tashkil etishdagi va tashqi aloqalarni o‘rnatishdagi yangi tashkiliy uslub hisoblanadi.
“Innovatsiya” atamasi lotincha “novatio” so‘zidan olingan bo‘lib, “yangilanish” (yoki “o‘zgarish”), “in” qo‘shimchasi esa lotinchadan “yo‘nalishida” deb tarjima qilinadi, agar buni yaxlit “Innovatio” ko‘rinishida tarjima qilsak – “o‘zgarishlar yo‘nalishida” deb izohlanadi. Innovation tushunchasi birinchi bo‘lib XIX-asrning ilmiy tadqiqotlarida paydo bo‘ldi.

2. Innovatsiya-mahsulotlar va innovatsion-jarayonlar o‘rtasidagi farqlar nimalardan iborat?

"Innovatsiya" va "innovatsion jarayon" atamalari bir-biriga yaqin bo'lsa-da, bir ma'noli emas. Innovatsion jarayon innovatsiyalarni yaratish, rivojlantirish va tarqatish bilan bog'liq.

Innovatsion jarayon - bu fundamental va amaliy tadqiqotlar, dizaynni ishlab chiqish, marketing, ishlab chiqarish va sotish bosqichlaridan o'tib, g'oyani mahsulotga ketma-ket aylantirish jarayoni.

Innovatsion jarayon - bu ilmiy bilimlarni innovatsiyaga aylantirish jarayoni. Innovatsion jarayon quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: “fan – texnologiya (texnologiya) – ishlab chiqarish – iste’mol”. Tashkiliy-ishlab chiqarish tizimida innovatsion jarayon - bu tadqiqot va ishlanmalarni yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlar, materiallar, yangi texnologiyalar, tashkil etish va boshqarishning yangi shakllariga aylantirish va samaraga erishish uchun ularni ishlab chiqarishda qo'llashning doimiy oqimi.

3. Innovatsiyalarga xos bo‘lgan asosiy jihatlarni tushuntirib bering?

O’zbekiston iqtisodiy holatining innovatsiyalar bilan o’zaro bog’liqligini quyidagi asosiy jihatlarda ko’rish mumkin, ya’ni innovatsiya faoliyatining milliy iqtisodiyotga ta’sirini tadqiq etish nuqtai nazaridan davlatning moddiy asosi sifatida butunligicha ko’rish; innovatsiyalarning alohida korxona faoliyatiga ta’sirini tahlil qilishda alohida bozor subyekti sifatida qarash; innovatsiya siyosatini amalga oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy natijalarini o’rganish.

O’zbekistonda iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida innovatsiyalar, avvalo uning barqaror o’sishi uchun zarurdir. Yangi texnologiyalarga investitsiyalar raqobatbardosh, yuqori talab bilan iste’mol etiladigan tovarlar ishlab chiqarishga yordam beradi.
Mamlakat iqtisodiyoti va iqtisodiyot subyektlarining tadbirkorlik faoliyatiga ta’sir ko’rsatishning asosiy vositalaridan biri – davlat iqtisodiy siyosatining bo’g’inlaridan hisoblanuvchi innovatsiya siyosatidir. Davlat innovatsiya siyosati yordamida bevosita ishlab chiqarish hajmi sur’atlari oshishiga, fan-texnika taraqqiyoti tezlashishiga, ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilishi o’zgarishi, ijtimoiy muammolarni hal qilishga ta’sir o’tkaza oladi.

4. Yangiliklarning innovatsiyalarga aylanish jarayonidagi asosiy bosqichlarni sharhlab bering?

Innovatsiya paydo bo'lgandan so'ng, yangiliklar innovatordan boshqa shaxslar va guruhlarga tarqalishi mumkin. Ushbu jarayon innovatsiyalarning hayot aylanish jarayonini "egri chiziq"yoki diffuziya egri chizig'i. S-egri chiziq daromad yoki o'sish samaradorligini vaqtga qarab aks ettiradi. Muayyan yangilikning dastlabki bosqichida o'sish nisbatan sekinlashadi, chunki yangi mahsulot o'zini o'zi belgilaydi. Ba'zi vaqtlarda xaridorlar talab qilishni boshlaydilar va mahsulot o'sishi tezroq o'sib boradi. Mahsulotga yangi qo'shimcha yangiliklar yoki o'zgarishlar o'sishni davom ettirishga imkon beradi. Uning hayot tsiklining oxiriga kelib o'sish sekinlashadi va hatto pasayishni boshlashi mumkin. Keyingi bosqichlarda ushbu mahsulotga hech qanday yangi sarmoyalar normal daromad keltirmaydi.

S-egri chizig'i yangi mahsulotlarning "mahsulot muddati" ga ega bo'lishi mumkin degan taxmindan kelib chiqadi - ya'ni boshlang'ich bosqichi, daromadning tez o'sishi va natijada pasayish. Darhaqiqat, yangiliklarning katta qismi hech qachon egri chiziqdan tushmaydi va hech qachon normal daromad keltirmaydi.
Innovatsion kompaniyalar, odatda, oxir-oqibat eskilarining o'rnini bosadigan yangi yangiliklar ustida ishlashadi. Kattaroqlarni almashtirish va o'sishni yuqoriga ko'tarishda davom etish uchun ketma-ket s-egri chiziqlar paydo bo'ladi. Yuqoridagi rasmda birinchi egri chiziq hozirgi texnologiyani ko'rsatadi. Ikkinchisi an rivojlanayotgan texnologiya Hozirgi vaqtda u past o'sishni keltirib chiqaradi, ammo oxir-oqibat hozirgi texnologiyani ortda qoldiradi va o'sishning yanada yuqori darajalariga olib keladi. Hayotning davomiyligi ko'plab omillarga bog'liq bo'ladi

5. Innovatsion iqtisodiyotning umumiy asoslari, fanning predmetini aytib bering.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida sanoatda innovatsion texnologiyalar - ishlab chiqarishda rakobat kurashida saqlanib qolish imkoniyatini beruvchi innovatsion loyihani ishlab chiqishning mohiyati istiqbolda juda iqtisodiy ahamiyatga ega.

Keskin raqobat va bozordagi tez о‘zgaruvchan sharoitlarda, nafaqat butun e’tiborni korxona ichki jarayonida mujassamlashtirish, balki uzoq muddatli innovatsion texnologiyani ishlab chiqish ham muhimdir.